Spraakmakende States

do 08 sep 2022

Elk jaar stellen jeugdige en gevestigde theatermakers een ‘State’ op. Eentje betreft ‘the Union’, eentje ‘the Youth’. Deze traditie zorgt jaarlijks voor woeste golven in de theatrale zee: opinies worden aangescherpt, maakprocessen in vraag gesteld en in de foyer heeft iedereen een extra gespreksonderwerp. De redactie lijst de meest spraakmakende states van de voorbije jaren voor je op.

Ans Van Gasse, Sixtine Bérard en Lieselore Remans

‘Zo’n 16-jarige die ons even de les komt spellen’ – Louis Janssens (2012)

In 2012 bracht Louis Janssens als jonge puber de allereerste State of the Youth. Hij noemde het zelf ook passend de ‘Staat van de Puber’. Eerder dat jaar had hij 150 handgeschreven brieven naar kunst- en theatercentra te lande opgestuurd: een uitnodiging voor zijn volledig zelf georganiseerde theaterfestival. De reden? Hij wou gewoon iets maken en hij wou dat het gezien werd. In deze State, veruit de kortste in dit lijstje, vroeg Janssens simpelweg om ook naar jongeren te luisteren. Luidop problematiseerde hij dat jong werk steeds wordt gecontextualiseerd volgens de leeftijd van de maker, en niet gewoon in het reguliere circuit mag meedraaien. Een straffe stap, die het TheaterFestival zoals het nu is danig heeft gevormd. Wie kan zich een seizoensopener voorstellen zonder die intussen lekker bekkende State of the Youth?

‘De jaren ’80 zijn voorbij, get over it!’ – Wouter Hillaert (2016)

Er is een boutade die luidt: ‘Waar theater is, daar is Wouter Hillaert.’ Als zelfverklaard ‘klein pastoorke’ wist deze cultuurjournalist even een bommetje te droppen op de aanwezigen in DE SINGEL. Hillaert pleitte voor een nieuwe Vlaamse Golf, een die inzet op radicalisering en verbinding binnen de kunstensector. Zijn scherpe kritiek op het huidige veld – dat zich te veel zou bezighouden met de intussen ingeburgerde deconstructie en te weinig met de begeleiding van jongere stemmen – kreeg veel bijval vanuit de sector, maar schoot in het verkeerde keelgat bij de aangesproken Tachtigers, die de taal van Hillaert ervoeren als sloganesk en hypermoralistisch. ‘Een kunstenaar is geen straathoekwerker’, kopte de repliek van Jan Fabre, dramaturg Erwin Jans vroeg zich af of een verwijt naar een generatie nog verbindend kan werken en Rudi Laermans schreef in een open brief dat er wel meer moet zijn dan ontroering om ecostukken te doen slagen. Een pleidooi dat nazinderde!

‘The Youth is coming. Are we ready for them?’ – Aïcha Cissé en Aminata Demba (2018)

‘Liefst van al hadden we het er niet over gehad’, klonk het openingsstatement van the Youth. Wat Cissé en Demba eerst ervoeren als beginnersgeluk in hun professionele carrière werd later uitgelegd als het resultaat van een noodzakelijke inhaalbeweging van Vlaamse makers om meer kleur op het podium te brengen. Maar meer nog dan een relaas van een eigen, individuele situatie was hun State een poging om de gedeelde, universele problematiek aan te kaarten: de herkenbaarheid in het diversiteitsdebat en evenzeer de kloof die er bestond tussen dat debat en de werkelijke acties op het podium. Neen, er is geen gebrek aan nieuwe en kwaliteitsvolle stemmen, luidde hun betoog, wel aan een duurzame manier om die stemmen te integreren in het debat. Afsluiten deden Cissé en Demba met een pleidooi om vooral samen theater te maken, al moest er nog gesleuteld worden aan de invulling van ‘samen’. ‘De kracht van vernieuwing zit in het ontmoeten van elkaar.’

‘All the reasons to make a revolution are there. None is missing’ – Luanda Casella (2019)

Luanda Casella is een ijzersterke verhalenverteller – dat was ook de troef van haar voorstelling Short of Lying, die in 2019 werd geselecteerd voor het Theaterfestival. In datzelfde jaar sprak Casella de State of the Youth uit. Haar toespraak was doorspekt met ironische beschouwingen en scherpe sneren, maar het was vooral een uiterst liefdevolle tekst. In het eerste deel van haar toespraak weerklonk een hoopvol geloof in de kracht van verhalen om schadelijke narratieven om te buigen tot iets zachters. ‘Let us believe – as Sara Ahmed says it so beautifully – we’re widening the scripts for what counts as ‘a good life’.’ In haar manifest stonden zorgzaamheid en sisterhood centraal. Zoals ze het zelf titelde: een ode aan de vrouwen die ze liefheeft. Drie jaar na datum blijkt het manifest nog steeds even warm, radicaal-zacht en nodig te zijn. Het zevende punt willen we jou niet onthouden: ‘Be a killjoy feminist. Beware of euphemisms. Be ready to spoil the enjoyment of others every time violence is manifested; in the form of racist jokes, misogynistic or homophobic behaviour or any other form of injustice. Do this in any given circumstance. Be energetic about it.’ Ook buiten de (podium)kunsten zou dit manifest gretig gelezen mogen worden. Zo zou het niet mis hebben gestaan bij de verplichte lectuur van Gert Verhulst ter voorbereiding van zijn talkshow…

‘Kan iedereen die vindt dat Khalid gratis moet werken een hand in de lucht steken?’ – Martha Balthazar en Khalid Koujili El Yakoubi (2020)

Met die zin begon dit jonge duo, ergens halverwege zijn State of the Youth, aan een reeks interactieve uitspraken. Handen in de lucht – of net niet – om kleur te bekennen. Voor één keer was er voor theaterminnend Vlaanderen geen ontkomen aan: hete hangijzers die menig liefhebber graag opgooit middenin een gesprek werden hier ook werkelijk aan de realiteit getoetst. Ongemakkelijke vraagstukken waren het, die veelal grinnikend en stoelschuifelend beantwoord werden. Balthazar en Yakoubi kozen bewust voor de discussiepunten waar in de regel lekker verontwaardigd over wordt gedaan, maar die toch zelden leiden tot echte discussies. Yakoubi had het over een artistieke kans die inhield om drie weken zonder vergoeding te werken, iets wat velen in de sector vaak benoemen als een noodzakelijk kwaad. De handen in de zaal leken, geconfronteerd met deze uitspraak, toch anders te denken. Hun betoog sneed nog andere topics aan, waarbij duidelijk werd dat onze inborst niet altijd strookt met hoe de sector handelt. Zo benoemde het tweetal niet alleen de discrepantie tussen artistieke kansen en betaald werk, maar ook de ecologische last van internationale tours en de lege beloftes van een zogenaamd solidaire kunstensector. Een pijnlijke maar nodige herinnering dat verandering niet bij praatjes kan blijven. 

Tags: Luanda Casella, Khalid Koujili El Yakoubi, State of the Union, Martha Balthazar, Wouter Hillaert, Sixtine Bérard, Louis Janssens, State of the Youth, Lieselore Remans, Aminata Demba, Aïcha Cissé, Ans Van Gasse