Katleen Van Langendonck over Risjaar Drei: ‘Was gender een bewust issue of een blinde vlek?’

do 07 sep 2017

Met een genderbril naar voorstellingen kijken is altijd subjectief, aldus artistiek leider van Kaaitheater Katleen Van Langendonck. ‘Ik zag het stuk vanuit de ogen van Risjaar Drei, met ergens ook een heel feminiene Peter Van den Begin. Alles rond hem, ook de genderissues, pasten in dat plaatje.’

Katleen Van Langendonck

Ik herinner me dat ik erg verontwaardigd was over de keuze van Ivo van Hove om een gekleurde actrice de zwijgende rol te laten innemen naast Ramsey Nasr in De andere stem. Toen ik de dramaturg vroeg naar de reden, kwam er een algemeen antwoord over castingbureaus en meer rollen voor gekleurde mensen. Absoluut noodzakelijk natuurlijk, maar waarom dan net in die rol van een actrice zonder tekst aan de zijde van een man die het hele stuk een monoloog houdt (een gesprek met zijn ex-geliefde die je niet hoort)? Ik kan niet zeggen dat ik het een slecht stuk vond, ik vond het zelfs fantastisch, en de manier waarop Ramsey speelde was fenomenaal en enorm gelaagd, maar die éne keuze voor die éne rol bleef mijn interpretatie van het stuk kleuren. Dat ook de (mannelijke) critici die over de voorstelling schreven, het daar niet over hadden, begreep ik niet. Als het gaat over kleur en gender, zijn er nog veel blinde vlekken bij makers en critici, dacht ik.

Toen ik hoorde over de kritiek die Ciska schreef over Risjaar Drei, dacht ik dan ook meteen dat zij hetzelfde gevoel had als ik destijds bij De andere stem. Het artikel zelf heb ik nu pas gelezen, nadat ik de voorstelling zag op het TheaterFestival.

Was het misschien omdat ik al voorbereid was ? Ik heb me niet gestoord aan de vrouwonvriendelijkheid van Risjaar Drei, omdat het volledig past in zijn visie op de wereld en hoe hij iedereen in het zak zet. Het personage van Sanne Samina Hanssen begint inderdaad heel sterk, en zoals Ciska zegt, geeft nogal snel op, dus daar was enige nuance of tegenkanting wel op zijn plaats geweest. Maar dat is wat ik achteraf dacht, op het moment zelf kon ik begrijpen dat die Risjaar Drei zo charismatisch is dat hij haar, zoals iedereen, om zijn vinger windt. De meest vooruitstrevende rol heeft natuurlijk Jan Decleir door zich te wentelen in drie verschillende personages en zich zo een fluide queer identiteit aan te meten. Met tegelijkertijd een knipoog naar de tijd van Shakespeare, toen alle vrouwenrollen door mannen werden gespeeld. Achteraf gezien kan je je voorstellen dat dergelijke genderblending met ook andere acteurs interessant had kunnen zijn. Of dat tekst en kostuum en beweging zich niet op één lijn maar op verschillende, soms samenlopende, soms zich kruisende lijnen, hadden kunnen ontwikkelen, zoals Anne Teresa de Keersmaeker dat bijvoorbeeld magistraal deed in Kassandra, speaking in twelve voices en recent in haar opera Cosi fan tutte. Vrouwonvriendelijke historische stukken kunnen hedendaagser worden door tekst en beweging/expressie/kostuum/…. los van elkaar te ontwikkelen.

Maar toch. Toch zijn dat bedenkingen die ik me enkel achteraf en door de hele discussie maakte en niet op het moment zelf. Ik zag het stuk vanuit de ogen van Risjaar Drei, met ergens ook een heel feminiene Peter Van den Begin. Alles rond hem, ook de genderissues, pasten in dat plaatje. Een mimesis van hoe het ten tijde van Shakespeare was, maar hoe het ook nu nog veelal is.

En natuurlijk hoop ik met Ciska dat gender ooit wordt als een bloedgroep of een haarkleur, en besef ik dat we er nog niet zijn. Wat ik jammer vind aan de hele discussie, is dat in de dagkrant enkel de actrices aan het woord werden gelaten en niet de makers. Want dat interesseert me. Was gender een issue tijdens de bewerking? Is er bewust over nagedacht en werd er dan voor deze enscenering gekozen? Of was het een blinde vlek die nu pas zichtbaar wordt?