Twee dimensies, honderd lagen: het groteske leed in The Journey

do 03 sep 2020

Wanneer Anna Luka Da Silva op het speelvlak verschijnt, weet je niet goed wat je ziet. Met haar egaal blauwe jurk, grote ogen en een harde belichting lijkt het alsof je naar een levende tekenfilm kijkt. Ze lijkt niet meer op een vrouw, maar op een tekening die uit het papier is opgestaan en begon te dansen.

Ans Van Gasse

Pas na enkele minuten kijken begint het je te dagen dat die ogen niet echt zijn: Anna Luka speelt het gros van de voorstelling met haar ogen dicht, en heeft de grote ogen op haar oogleden geschilderd. Zo kan ze met een verbazende precisie het ‘kijken’ spelen, terwijl ze zelf niet ziet wat ze doet of hoe het publiek reageert. Dat dit een vrij letterlijke metafoor is voor je ogen sluiten voor wat er rond je gebeurt in tijden van trauma, vertelde Anna Luka da Silva en Nora Ramakers al in het videoportret uit de #nieuwjong-reeks dat De Zendelingen eerder deze week over The Journey publiceerden. Maar achter die ogen, de bewegingen en het 2D-effect van het licht zit nog meer: het is de enige vorm om de thematiek van The Journey te vertalen zoals ze werkelijk in elkaar zit.

Pierrot-popje

Instinctive performance noemt Anna Luka het: haar spelpraktijk die vertrekt vanuit het lichaam en niet vanuit de geest. The Journey is ontstaan vanuit een intuïtie. Dat spreekt ook uit alles wat er op scène gebeurt. Maar of dat lichaam persoonlijk dan wel een soort ‘lichaam van de wereld’ is, hangt toch vooral af van de esthetiek waarmee dat lichaam wordt weergegeven. Venus Pop Grotto! verbeeldt het als een poppetje met grote witte ogen; een draadloze marionet die zichzelf niet meer lijkt te kunnen besturen.

Zelf verwijzen Anna Luka en Nora naar een pierrot – de klassieke clownsfiguur – wanneer ze dat poppetje beschrijven. Alsof het een lijf is waarop het publiek haar eigen verhaal mag projecteren. Een clown die je niet vraagt om medelijden te hebben, maar eerder om met haar mee te lijden. Vaudeville, clownerie, archetypes: het zijn expressies van eenvoud. Ze roepen het volkse op, maar nodigen ons ook uit om de wereld te herleiden tot simpele gebaren en gestiek. Een opgestoken vinger, een stampende voet: het zijn lichamelijke tekens die bestaan in een vacuüm.

We lezen hun acties met een vanzelfsprekendheid die geen voorkennis vereist van het lichaam dat ze uitbeeldt. Als direct leesbare codes staan de handelingen los van de maker. Ze laten toe om kort door de bocht te gaan: want wie een archetype zoals een pierrot herkent, kent een personage bij voorbaat door en door. Geen mens heeft duiding nodig bij een clown om zijn fratsen te begrijpen. Vaak associëren we die eenvoud als een teken van lage kwaliteit, want moeten we niet de wereld in zijn volle nuance weergeven? In The Journey wordt deze eenvoud net ingezet om het leven uit te puren.

Abstractie die raakt

Trauma is bij uitstek iets persoonlijks, iets  waar doorheen moet gewerkt worden – denk aan het durcharbeiten van Freud. De herinnering aan het trauma dringt zich op aan het individu als een niet te stoppen niesbui en dwingt om ervaren te worden. Zo is het het lichaam van Anna Luka dat vroeger dan haar geest besefte welke voorstelling ze maakte, een vorm van het lichaam dat durch arbeit. Maar het is de keuze om dat lichaam in eenvoud voorop te stellen, die Venus Pop Grotto! onderscheidt van ander autobiografisch theater.

Wanneer het poppetje ‘come to daddy’ schreeuwt, is dat geen vreemd vulgaire grap. Het gaat om de enorm pijnlijke realiteit van maker Anna Luka da Silva en haar jeugdtrauma. Het gaat erom dat trauma niet uit te smeren, wel om het te verwerken. Ze vertelt immers niet écht wat er is gebeurd. Ze speelt niet écht wat er is gebeurd. Ze ziet er niet écht uit zoals ze eruit ziet. Meer dan een stilistische vermomming, zorgt de pierrot met de grote ogen ervoor dat de voorstelling op geen enkele manier nog rechtstreeks verbonden is met de werkelijkheid, en dus in se een abstractie is.

Dat maakt The Journey enigszins verteerbaar, ondanks het intense thema. Het spel van Anna Luka is vaak heftig en creëert wel degelijk een gevoel van ongemak, maar choqueren doet ze niet. En dat werkt. Waar shock je als toeschouwer doet stilvallen – zelf je ogen dicht te houden en niet te kijken – verplicht deze toegankelijkheid je als kijker om te verbinden met het poppetje en wat ze vertelt. Die verteerbaarheid maakt net dat restanten van deze voorstelling nog lang in je eigen lijf blijven kleven.

Abstractie houdt immers ook projectie in. Het is geen toeval dat in voodoo gebruik wordt gemaakt van een leeg poppetje, een vereenvoudiging van een mens, om hekserij naar bepaalde personen te richten. Het reduceren van een persoon tot zijn meest opmerkelijke kenmerken lijkt ons kracht te geven. En zo lijkt dat, alvast in The Journey, ook met trauma te werken. Doordat Anna Luka raak gekozen bewoordingen combineert met een fysieke taal zonder echt in detail te treden, slaagt ze erin om ruimte te creëren tussen de thematiek en haar eigen verhaal. Ook geeft ze zelf aan dat ze haar publiek zoveel mogelijk wil meenemen op haar reis, hen wil uitnodigen om zichzelf ook te confronteren met een innerlijk conflict. ‘Even afstand nemen van die situatie creëert wel de ruimte om er mee om te gaan’, vertelde ze ons. Ook voor de toeschouwer lukt dat.

Ontroerende stripfiguur

Anna Luka is in The Journey geen persoon meer met een geschiedenis, maar een beeld. Ze lijkt tweedimensionaal en haar bewegingstaal is zo grotesk dat ze niet meer samenvalt met het dagelijkse. Ze staat op dat podium niet als Anna Luka, die de volgende ochtend de krant leest terwijl de koffie staat te pruttelen. Net als een stripfiguur is ze niet meer, maar ook niet minder dan wat op scène zichtbaar is.

Wanneer we op die manier vormgeven, worden we ons bewust van datgene waar we ons in het dagelijkse leven wegens gewoonte voor afschermen. We merken op wat er wél in de tekening staat, net zoals we opmerken wat Anna Luka als poppetje zonder context wél doet. De gerichte keuzes, zoals de opgeschilderde ogen, weten dan ook des te meer te beklijven en aandacht te trekken. Wanneer ze haar ogen eindelijk opent, heeft dat dan ook een directe betekenis: het poppetje ontwaakt uit een grimmige slaap. Aan u om hetzelfde te doen.

Lees hier het interview met Venus Pop Grotto!

Tags: Ans Van Gasse, The Journey, Venus Pop Grotto!, Anna Luka da Silva, Nora Ramakers