Joep van der Geest en Louis van der Waal: ‘Ons doel is niet om grappig te zijn, dat is collateral damage’

do 07 sep 2023

Met Shut Up and Play With Me brengt Het Zuidelijk Toneel een ode aan het spel. Al buikschuivend, octopusjagend en stripmicado spelend verkondigen acteurs Joep van der Geest en Louis van der Waal een duidelijke boodschap: ‘Do try this at home!’ 

Marie De Beul en Rosalien Jansema 

Op een warme woensdagochtend verschijnen de jolige gezichten van Joep van der Geest en Louis van der Waal op ons laptopscherm. ‘Jullie spelen nu de interviewers en wij de interviewees; dat is ook maar een spel’, luidt het. Geregeld zorgt hun gegniffel of een slappe lach voor een onderbreking in ons gesprek over filosofie, taal, jeugdigheid, sinaasappels en verloren onderbroeken. ‘Tijdens het repetitieproces vroegen we ons af of we bijvoorbeeld kritiek wilden leveren op de gamingindustrie, maar dat is het niet. Het is geen kritiek op spelen, maar een ode eraan.’ 

Wat waren jullie inspiratiebronnen voor deze voorstelling? 

Louis van der Waal: ‘We zijn vertrokken bij Homo Ludens van Johan Huizinga. In dat boek filosofeert hij over het spel als primaire levensbehoefte. Daarna zijn we bij de Franse schrijver en denker Roger Caillois terechtgekomen.’

Joep van der Geest: ‘Caillois meent dat je “spel” niet kunt definiëren, maar alleen kunt categoriseren. Hij heeft zes categorieën van spellen ontwikkeld, die wij in de voorstelling hebben verwerkt. We wilden namelijk veel verschillende soorten spellen tonen en niet alleen het competitiespel of het toneelspel.’

Louis: ‘Het idee van onze regisseur Sarah Moeremans en onze dramaturg Joachim Robbrecht was om een variatie te maken op het kunstwerk Lauf der Dinge van Fischli en Weiss. Je kent dat wel: zo van die “estafettes” waarbij een sinaasappel op een plankje valt, dat plankje aan een touwtje zit, waardoor een fles melk omvalt, enzovoort. Door op die manier te denken over spel, maakten wij een Lauf der Spiele.’ 

Hoe kijken jullie terug op het maakproces? 

Joep: ‘Heel deze voorstelling was eigenlijk een ongeluk. We zouden eerst een andere voorstelling maken, maar toen kregen we de kans om iets innovatiefs te maken voor de kleine zaal. Sarah Moeremans kwam met het idee van een voorstelling zonder tekst, iets wat wij nog nooit hadden gedaan. We zijn dan aan de slag gegaan met spel als centraal thema.

We hebben de spellen niet gerepeteerd, maar enkel de overgangen tussen de verschillende spellen vastgelegd. Daar zullen Fischli en Weiss ook mee bezig zijn geweest: als die sinaasappel dan op dat plankje valt, hoe moet die vallen, en hoe lang moet dat duren, en wat voor soort sinaasappel moet dat zijn? Bij hen zijn de natuurwetten het smeermiddel: de zwaartekracht zorgt ervoor dat de sinaasappel op het plankje valt. Maar wat zorgt ervoor dat wij van het ene spel in het andere komen? Daar zijn we veel mee bezig geweest.’

Louis: ‘Een belangrijk ingrediënt van de voorstelling is dat we altijd de aanzet van de ander respecteren. Je gaat mee in de ander zijn voorstel. Maar dat maakt het onvoorspelbaar en heel complex, want soms slaat iemand een minder prettige weg in, en je moet natuurlijk ook ergens ophouden. (Joep barst in lachen uit) Daarom zetten we een kookwekker op zeventig minuten.’

In de voorstelling praten jullie in een onverstaanbare taal. Waar komt die vandaan? 

Joep: ‘De voorstelling is zonder tekst, maar stiekem zijn we wel beginnen te praten; daar hebben we veel tijd aan besteed. We hebben veel uitgeprobeerd, zoals snookercommentaren van tv en andere talen, maar uiteindelijk zijn we uitgekomen bij een onverstaanbare taal. We zouden het interview ook zo kunnen doen.’ (mompelt iets wat bijna buitenaards klinkt)

Louis: ‘Het was voor ons een uitdaging om zonder taal te werken. De dramaturgie die Joachim Robbrecht en Sarah Moeremans altijd bedenken, is hier wel aanwezig, maar uit zich niet in taal. Daardoor zijn we bij die filosofen terechtgekomen: dat is onze vervanger voor taal.’ 

Hoe is het om met elkaar te spelen? 

Joep: ‘Ik sta al heel lang met die gozer op de vloer. (lacht) En je begint elkaar steeds beter te kennen. (Louis probeert ook iets te zeggen) Wat ik bijvoorbeeld heel fijn vind, is dat hij me altijd onderbreekt. (lacht) Men spreekt dan over chemie, of zoiets, maar ik vind het belangrijk dat ik Louis echt bewonder. De manier waarop hij speelt, wat hij speelt, de afslagen die hij neemt en het tempo waarop hij dat doet… Het is anders dan hoe ik het zou doen, maar het is wel heel goed. Louis is echt de meest meedogenloze en onnavolgbare acteur die er maar is. Dat is fantastisch: je zit samen op de boot, dus je gaat samen linksom of rechtsom en het is altijd meedogenloos en onnavolgbaar.’

Louis: ‘Joep kan dingen die ik nooit zou kunnen. De kracht zit in het samen ontdekken dat je samen iets anders doet dan wat je alleen zou doen: één plus één is drie. Daardoor blijft de voorstelling ook moeilijk: ik heb bijvoorbeeld de neiging om te versnellen, om me op een spel te gooien en het zo snel mogelijk af te maken. Joep wil het daarentegen vaak expliciet maken om geen stappen over te slaan. Je moet elkaar daarom altijd aanvullen en dat is een enorme uitdaging. Een uitdaging die je niet met taal kunt oplossen.’

Joep: ‘Om daar een voorbeeld van te geven: er was eens een voorstelling waarbij Louis na een naaktscène mijn ondergoed had laten verdwijnen. Hij probeerde me tevergeefs duidelijk te maken dat hij het aan iemand op de eerste rij had gegeven.’ 

Louis: ‘Zo gebeuren er vaak dingen.’

Joep: ‘De hele tijd. Bij aanvang zetten we zoals gezegd een kookwekkertje op zeventig minuten, en dan beginnen we te spelen. Dan is het alle hens aan dek, no way back.’

Louis: ‘No way back.’

Een recensie van Theaterkrant vergelijkt jullie met Laurel & Hardy. 

Louis: ‘Ik begrijp dat we met twee op een podium staan en met twee dingen proberen te trotseren die soms onmogelijk zijn, of die fout lopen. Dus ik snap de vergelijking wel.’ 

Joep: ‘Maar ons doel is niet om grappig te zijn. Dat is gewoon collateral damage. We proberen niet toneel te spelen, we proberen te spelen. Niet omdat we toneelspelen stom vinden, maar dat is slechts één van de vormen van spelen die we onderzoeken.’ 

Spelen jullie ook in het dagelijks leven?

Joep: ‘Ik denk dat het omgekeerde relevanter is: wanneer speel je niet? De vraag is eigenlijk waarom mensen stoppen met spelen. Ik denk aan de fantastische uitspraak van George Bernard Shaw: “We don’t stop playing because we grow old; we grow old because we stop playing.”’ 

Louis: ‘Iemand die voor de beurs werkt en aandelen koopt en verkoopt of iemand van een verzekeringsmaatschappij vergeet vaak dat die een spel aan het spelen is. Dat vind ik heel interessant, dat je soms vergeet welk spel je speelt. Of dat er soms nog een andere afslag zit in het spel dat we nu spelen. Dat je nog een andere kaart kan trekken of op een andere manier de bal kan schieten.’ 

Joep: ‘Ik kan gefascineerd kijken naar een poes die met een bolletje wol speelt. Waarom doet die dat? We begrijpen niks van wat het is en waarom we het doen, maar we begrijpen wel dat het essentieel is voor alles: voor je levensvreugde, je sociale interactie. En iedereen vindt spelen leuk. Als je in een bejaardentehuis met een tennisbal gaat gooien, wordt iedereen blij. Overal zit het. Daarom kan je er zo van overlopen, zoals wij nu doen.’

Pzazz schrijft over Shut Up and Play With Me dat jullie als acteurs kinderen worden. Opmerkelijk: betekent het dan dat spel altijd kinderlijk is, of spelen jullie als volwassen mannen? 

Joep: ‘Wat is het verschil tussen een kind en een volwassen man? Ik denk wel dat wij als kinderen spelen, maar het woord “kind” hebben we eigenlijk nooit genoemd, want voor ons is het spelen heel normaal. Wanneer iemand met een bolletje wol aan komt lopen, gaan wij niet zeggen: “Sorry Louis, maar dat is een beetje kinderachtig, hé, dat bolletje wol. Dat gaan we niet doen.” Anders is er geen spel. Grappig is dat toen we eens voor kinderen speelden, zij de voorstelling niet bijzonder leuk vonden, omdat zij dat natuurlijk heel de tijd zelf doen.’ (lacht)

De voorstelling is dus interessanter voor wie het spelen verloren is? 

Joep: ‘Ja, of wie denkt het verloren te zijn. Ik ben zelf ook speelser geworden door deze voorstelling.’

Louis: ‘We hopen dat de voorstelling kan inspireren om fris te blijven en meer plezier en spel in de dagdagelijkse dingen te brengen. Soms vergeet je dat er ruimte in je routine is en dat je kán spelen. Daarom: “Try this at home.” ’

Joep: ‘Je weet niet of het de mensen echt bereikt, maar ik hoop inderdaad dat de voorstelling ervoor zorgt dat er een klein beetje meer wordt gespeeld.’

Wat zou er dan veranderen? 

Louis: ‘Als je het spel herontdekt in je dagelijkse leven kan het veel plezier met zich meebrengen. Het is in vele gevallen een tegenhanger voor een zuur gezicht, chagrijnigheid en agressie.’

Joep: ‘We moeten het nuanceren, want eigenlijk draait het om belangeloos spel: spel om het spel. Om louter meer te spelen zouden we ook allemaal kunnen gaan gokken of oorlog gaan voeren. Dat zijn ook vormen van spelen, maar dat lijkt me niet zo’n goed idee. Daarom is het in onze voorstelling ook altijd belangeloos spelen. Dat is natuurlijk een gek idee: mensen komen samen in een vierkant met een tennisracket onder het mom van “het is goed voor mijn conditie”, maar dan lopen ze helemaal niet veel. Waarom doen mensen dat? Omdat het super leuk is en je er blij van wordt.’

Louis, jij zegt in een video dat je je ‘vol overgave en ernst’ mee in het spel van Joep gooit. Hoe gaan ernst en spel voor jou hand in hand? Velen zullen net zeggen dat frivoliteit en seriositeit tegenpolen zijn. 

Louis: ‘Tijdens het repeteren ontdekten we dat spel in veel gevallen bijna met de dood te maken heeft. Als je wilt spelen, brengt dat iets naar boven: je wilt winnen of je wilt samen iets bereiken. Dat fanatisme maakt in ons iets los en kan soms doodsernst met zich meebrengen.’ 

Joep: ‘Sarah Moeremans heeft eens gezegd: “Alles is te relativeren, behalve het spel.” Louis en ik nemen dat heel serieus.’

Tags: Joachim Robbrecht, Louis van der Waal, Het Zuidelijk Toneel, Sarah Moeremans, Marie De Beul, Rosalien Jansema, Joep van der Geest, Shut Up and Play With Me