Evelyne Coussens reageert op de State of the Union

di 30 aug 2016

De State of the Union van Wouter Hillaert weekt duidelijk heel wat los. Met maar liefst 4500 views (and counting) is het veruit het meest gelezen artikel op onze blog. Heel wat journalisten en theatermakers kropen bovendien in hun pen om te reageren. Hier de reactie van theatercriticus Evelyne Coussens, die op 26/8 in De Morgen verscheen.

 

Cultuursector krijgt schop onder de kont

De openingsavond van het Theaterfestival durft al eens een lauwe bedoening zijn, maar niet deze keer. Drie straffe sprekers, onder wie een mysteryguest, lanceerden gisteren een welgemikte vuist richting sector en samenleving. Sta op! Verenigt u! Radicaliseer!

De State of the Union is de traditionele openingsspeech waarmee een ‘prominente’ uit de sector het Theaterfestival en daarmee het nieuwe cultuurseizoen aftrapt. In het verleden waren vooral grote namen als Johan Simons, Jan Lauwers, Guy Cassiers en Anne Teresa De Keersmaeker aan het woord. Sinds 2012 is er weliswaar een State of the Youth, om de jonge generatie een stem te geven, maar desondanks zat de jongste jaren de klad in het concept. Te vaak bleven de State of the Unions steken in de combinatie van een klaagzang over het verleden – te weinig geld, te weinig erkenning – en vrome maar vrijblijvende wensen voor de toekomst.

Dat het dit jaar anders uitpakte, was de verdienste van twee radicale sprekers. Wouter Hillaert, oprichter van cultuurtijdschrift Rekto Verso en de burgerbeweging Hart boven Hard, werd voorafgegaan door ‘jonkie’ Aurelie di Marino, die samen met haar vrienden van het K.A.K (Koekelbergse Alliantie van Knutselaars) lege panden in Brussel transformeert tot een artistieke vrijplaats. In wezen brachten Hillaert en Di Marino dezelfde boodschap: de theatersector is verstard in een onhoudbare status quo, er is een systeem ontstaan van productie en consumptie dat door de ‘instituten’ (zowel mensen als instellingen) wordt in stand gehouden maar – ring ring – de wereld is veranderd. En dus moet de sector zelf veranderen, wil ze niet onzachtzinnig veranderd worden.

Steek uw ego’s in uw gat

De praktijk waarover Di Marino sprak, vormde een concreet alternatief voor het ‘oude’ systeem dat Hillaert vanuit historisch perspectief onder vuur nam. Di Marino vertelde hoe zij en haar generatiegenoten theater maken buiten de gevestigde orde: ze veroveren zich een plek waar ze op eigen voorwaarden kunnen werken, met alle tijd en traagheid die nodig zijn, zonder productiedwang en met een open blik op de wereld rondom. Ze wees erop dat deze nieuwe vorm van engagement gevaarlijk is, niet alleen in de context van een letterlijke dictatuur, maar evengoed in de ‘vrije’ westerse samenleving, waar de dwang van neoliberale aard is. Fundamenteel in de filosofie van het K.A.K. is het woord samen: de hele gemeenschap draagt zorg voor de plek, en voor elkaar.

Die gemeenschap is bij een oudere generatie ver te zoeken, schamperde Hillaert, en hij schoot met scherp op de generatie Tachtigers die volgens hem wel discours houdt over solidariteit, maar zelf veilig op haar troon blijft zitten – they don’t practise what they preach.

Hillaert zou echter Hillaert niet zijn als hij aan die negatieve analyse geen constructieve handleiding tot verandering zou toevoegen. Twee zaken zijn volgens hem broodnodig. Ten eerste moet de sector ‘radicaliseren’ – een bewust provocatief woord – en dat betekent: zich engageren, keuzes maken, opnieuw aan politiek doen in plaats van aan boekhoudkunde. Een tweede centrale begrip is verbondenheid – “steek uw ego’s in uw gat” klonk het ferm – en niet alleen tussen de gevestigde gezelschappen, maar ook met de klaarstaande generaties én de makers van andere afkomst, die nu al aan de deur staan te morrelen.

Brief om voor te lezen in de scholen

Maar Hillaert zou evenmin Hillaert zijn, moest hij zijn boodschap beperken tot de inner circle van theatermensen die daar in deSingel in hun zeteltjes zaten geplakt. Zijn droom reikt veel verder dan de cultuurwereld, en in die zin nam na zijn speech nog een derde, onverwachte spreker het woord. Herman Van Goethem, aanstaande rector van de Universiteit Antwerpen, kwam met een brief waarin hij het rendementsdenken rond cultuur en onderwijs scherp veroordeelde en in klare bewoordingen waarde boven winst stelde.

De brief, een initiatief van Hart boven Hard, zal bij het begin van het school- en werkjaar voorgelezen worden in zo veel mogelijk scholen en middenveldorganisaties. Met de brief kreeg Hillaerts oproep tot verbondenheid een breder elan, en werd van de aanwezigen sowieso gevraagd om buiten de beperktheid van hun kleine cultuurwereldje te denken. Zou de cava achteraf even goed gesmaakt hebben? We mogen hopen van niet.

Evelyne Coussens

Tags: State of the Union, Wouter Hillaert, Evelyne Coussens