2015 – Ward Weemhoff

di 08 sep 2015

Gavrilo Princip — De Warme Winkel

“Onze voorstellingen mogen niet té afgelikt zijn”

Als er één theatergezelschap is dat zijn handelsmerk heeft gemaakt van het schaamteloos grossieren in de Europese geschiedenis, dan is het wel De Warme Winkel. Dit Nederlandse collectief maakte in 2014 een stuk over Gavrilo Princip, de jonge Servische Bosniër die met zijn schot op de Oostenrijkse aartshertog honderd jaar eerder de Eerste Wereldoorlog zou ontketenen. Dat een voorstelling over dit fait divers geen duffe en demonstratieve geschiedenisles hoeft te zijn, bewijst De Warme Winkel met zijn wervelende mix van teksttheater, film, humor én maatschappijkritiek. Een gesprek met Ward Weemhoff. — Stefan Moens

Hoe is Gavrilo Princip tot stand gekomen? Dachten jullie op die manier een graantje mee te pikken van de herdenkingskoorts rond de Eerste Wereldoorlog?

Ward Weemhoff: “Het idee om iets te doen met deze gebeurtenis in Sarajevo speelde al langer in ons achterhoofd.
In onze vorige stukken plaatsten we het oeuvre van beroemde kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw centraal, zoals Kokoschka, Alma Mahler en Rainer Maria Rilke. Telkens stootten we hierbij op hoe de aanslag van Gavrilo Princip een kantelmoment was in hun leven en bij uitbreiding in de hele oude Europese wereld. Bovendien is de aanslag op zich ook al heel theatraal. Dat we onze voorstelling over Gavrilo Princip in 2014 konden spelen was natuurlijk mooi meegenomen, maar dat was niet het opzet om deze productie te maken. Je moet weten dat de Eerste Wereldoorlog in Nederland niet zo sterk leeft als in België, van een echte herdenkingskoorts was bij ons dan ook geen sprake.”

Hoe gingen jullie te werk om van deze theatrale anekdote een hele voorstelling te maken?

“In tegenstelling tot onze oeuvrestukken waarbij we alles lezen van één auteur, lag dat hier wat moeilijker omdat Gavrilo Princip natuurlijk zelf niets had geschreven. Toch zijn er in die hele herdenkingsindustrie natuurlijk veel boeken over hem geschreven, zoals het prachtige boek De dagen van Gavrilo Princip, dat de Neder-lander Guido van Hengel over hem schreef. Deze man heeft een verregaand onderzoek gedaan. Hij heeft ons ook de objectieve verslagen laten lezen van de interviews die een psychiater van Gavrilo Princip afnam toen die gevangen zat in Theresienstadt. Dichter dan dit kan je niet bij Princip komen. Het belangrijkste voor ons was om geen al te eenduidig verhaal te vertellen, maar om de ambiguïteit van het personage en de hele context te tonen.”

Is voor jullie Gavrilo Princip nu een held of een schurk? Of beide?

“Hij is alleszins een heel enigmatische figuur. Uiteindelijk weet je heel weinig over hem. Enerzijds kan je het accent leggen op die idiote, kluchtige daad van een eenvoudige jongen. Anderzijds is er ook de idealistisch-romantische kant van het verhaal. In de Nederlandse context liggen de gelijkenissen met Mohammed Bouyeri (de moordenaar van Theo Van Gogh, nvdr) en Volkert Van der Graaf (de moordenaar van Pim Fortuyn, nvdr) voor de hand. Het gaat om de volstrekte banaliteit van die gasten en tegelijkertijd de enorme gevolgen van hun handelingen.”

Jullie gebruiken in de voorstelling ook een videocamera, wat een heel bevreemdend effect geeft aan de voorstelling. Moeten we hier een link zien met het filmmedium dat in de tijd van Princip nog in zijn kinderschoenen stond?

“Die zwart-witbeelden doen ons gewoon denken aan oorlogsbeelden of aan beelden gemaakt in oorlogssituaties. Denk bijvoorbeeld aan het filmpje waarbij de Servische opperbevelhebber Ratko Mladic de Nederlandse Dutchbat-commandant in Srebrenica uitkaffert. We zochten naar het effect van dergelijke groezelig onscherpe beelden, die altijd van slechte kwaliteit zijn en telkens opdoemen wanneer men oorlogen probeert te visualiseren. Maar die filmbeelden hebben ook te maken met een perspectief dat voortdurend verandert. In die zin is het dus een metafoor voor geschiedschrijving: het perspectief bepaalt hoe je terugblikt.”

Wat wel opvalt in de voorstelling is de expliciete link die jullie maken tussen Gavrilo Princip en de hedendaagse Syriëstrijder. Is dat niet iets té uitleggerig?

“Die discussie is bij ons ook gevoerd. We hebben gekozen om het verband toch duidelijk te maken, omdat de Syriëstrijder net zoals Gavrilo Princip ook iets ambigu heeft. Aan de ene kant is er het gedemoniseerde beeld van de niets en niemand ontziende Syriëstrijder, maar anderzijds ook het beeld van een gewone puber die skypet en Coca-Cola drinkt. Het was er in 1914 ook al: die combinatie van de romantische held in het lichaam van een klootzakje. Het is belangrijk om te beseffen dat toen we voorstelling maakten, de Islamitische Staat nog niet dat gruwelijke imago had dat het nu heeft door al die verschrikkelijke onthoofdingen. Een Syriëstrijder was enkele jaren geleden ook nog minder aangetast door dat IS-imago.”

Waarom is De Warme Winkel zo gefascineerd door geschiedenis en waar gebeurde verhalen?

“Voor ons heeft geschiedenis geen vaststaand karakter, maar is het juist iets heel beweeglijks. De feiten liggen bij nader inzien niet zo vast. Die beweeglijkheid is voor ons heel inspirerend: je kan stelling innemen ten aanzien van wat er vroeger is gebeurd en bovendien heeft het ook met het échte leven te maken. Dat vinden we boeiender dan repertoire waar alles wél vastligt. Nu hebben we voor het eerst gekozen voor een historische gebeurtenis, in plaats van te kiezen voor het oeuvre van een schrijver uit die tijd. Zo’n historische gebeurtenis is een dankbaar onderwerp omdat het verschillende lagen heeft.”

Gavrilo Princip is een groots opgevatte voorstelling met een groot podium. Een belangrijke stap voor de verdere evolutie van De Warme Winkel?

Dat we voor een groot podium spelen was op voorhand niet de bedoeling, dat is eigenlijk organisch gegroeid. We wilden onze grenzen wat verleggen, ook iets baldadiger zijn. Onze voorstellingen mogen vooral niet te perfect of te afgelikt zijn. Het moet binnen de menselijke maat van onze onkunde blijven…”

Lees ook: Gavrilo Princip: een schurk of held?

Lees ook: Een inspirerende hel: theater over oorlog

Tags: De Warme Winkel, Gavrilo Princip, Ward Weemhoff