2015 – Gavrilo Princip: een schurk of held?

di 08 sep 2015

Servo-Bosnisch klootzakje of toch een held?

In de jaren dertig schreef een journalist op de voorpagina van een Amerikaanse krant: “Oostenrijkse Aartshertog Franz Ferdinand gezond en wel teruggevonden. Eerste Wereldoorlog was maat voor niets”. De titel van het satirische artikel legt de gigantische discrepantie bloot tussen de aanslag op de Hongaars-Oostenrijkse troonopvolger en de enorme wereldbrand die daaruit zou volgen. Een klungelig georganiseerde aanslag in de periferie van Europa zou leiden tot een van de grootste slachtingen uit de geschiedenis. Maar wie was deze negentienjarige boerenzoon, Gavrilo Princip eigenlijk?

“Een dweepzuchtige Servische melkbaard”, “een opgeschoten krankzinnige jongen”, “een in zichzelf gekeerd, zenuwachtig jongmensch”, “een rasfanatieker”, “een jonge ellendeling”. Dat zijn enkele bewoordingen waarmee journalisten in de Nederlandse pers Gavrilo Princip om-schreven in de hete julimaand van 1914. In Servië zelf werd en wordt hij vereerd als een held, een vrijheidsstrijder, een idealist die zijn volk van vreemde overheersing wilde bevrijden. Deze zomer nog kreeg hij een standbeeld in Belgrado. En vorig jaar, exact 100 jaar na de aanslag, werd een koperen standbeeld ingehuldigd in Sarajevo, de hoofdstad van zijn geboorteland.

Gavrilo Princip werd geboren in het afgelegen gehucht Obljai in het berg-achtige Noord-Westen van Bosnië op 25 juli 1894. Hij was genoemd naar de aartsengel Gabriël op vraag van de Servisch-orthodoxe priester van het dorp omdat men geloofde dat een kind met die naam meer kans zou maken om te overleven. De moeder van Gavrilo had immers negen kinderen op de wereld gezet, waarvan er zes zouden sterven in hun kindertijd.

Ondanks de tegenkanting van zijn vader, ging Gavrilo toch naar de lagere school en ontpopte zich na een eerste moeilijke jaar tot een goede student. Op 13-jarige leeftijd trok Princip naar de hoofdstad Sarajevo waar zijn oudere broer Jovan hem wilde inschrijven aan de Oostenrijks-Hongaarse militaire academie. Maar zijn broer veranderde in extremis van gedacht: hij wilde niet dat Gavrilo een moordenaar zou worden van zijn eigen volk en schreef zijn jongere broer in op een handelsschool. In 1910 vatte Gavrilo een diepe bewondering op voor een Bosnisch-Servische revolutionair, Bogdan Zerajic die een moordpoging had ondernomen op de Oostenrijks-Hongaarse gouverneur, maar na de mislukte aanslag zelfmoord had gepleegd. In 1911 werd Gavrilo lid van Jong Bosnië, een geheime organisatie die Bosnië wilde losweken uit de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie en aanhechten bij het koninkrijk Servië. Tijdens de geheime vergaderingen discussieerden de Jong-Bosniërs over literatuur, filosofie, politiek… In 1912 werd Gavrilo van de school gegooid omdat hij had deelgenomen aan een anti-Oostenrijkse betoging. Hij stapte na zijn uitsluiting te voet van Sarajevo naar Belgrado, een voettocht van 280 kilometer. Hij wilde zich in Belgrado aansluiten bij het genootschap van de Zwarte Hand en wilde zich bij het Servische leger vervoegen om tegen Macedonië ten strijde te trekken, maar hij werd afgewezen omdat hij een te magere gestalte had en te weekhartig zou zijn. Vernederd door die afwijzing besloot hij een opleiding te volgen waarbij het programma bestond uit schietoefeningen en het gebruik van explosieven.

Wanneer aartshertog Franz-Ferdinand met zijn vrouw een bezoek bracht aan Sarajevo op 28 juni 1914 stond Gavrilo Princip samen met zes anderen trawanten klaar langs de Appelkade om bij het passeren van het konvooi de aartshertog te vermoorden. De eerste handlanger durfde zijn bom niet gooien. De tweede gooide een bom, maar die ging iets te laat af, zodat een wagen met daarin onder-officieren, geraakt werd. De andere samenzweerders konden hun plannen niet uitvoeren aangezien de auto’s plots te snel over de kade reden. Gavrilo zag zijn kans wanneer de aartshertog na de audiëntie op het stadhuis van Sarajevo besloot de gewonde officieren in het hospitaal op te zoeken. De chauffeur van de aartshertog wist dit echter niet en sloeg op een bepaald moment de verkeerde straat in… Dat gebeurde heel traag want in die tijd hadden de wagens nog geen achteruitversnelling en Gavrilo stond toevallig op de hoek van de straat. Hij schoot zowel de aartshertog als zijn vrouw dood. Nota bene met een Belgisch pistool uit de Luikse FN-fabriek.

De cyanidepil die Gavrilo bij zich had, werkte niet en het pistool dat hij bij zich had blokkeerde. Gavrilo werd prompt ge-arresteerd. Omdat hij nog geen 20 jaar oud was, werd hij niet ter dood veroordeeld, maar kreeg hij een maximumstraf van 20 jaar. Gavrilo zou nog voor het einde van de Tweede Wereldoorlog sterven aan tuberculose in de gevangenis van Teresienstadt.

— Stefan Moens

Lees ook het interview met Ward Weemhoff van De Warme Winkel

Lees ook: Een inspirerende hel: theater over oorlog

Tags: De Warme Winkel, Gavril Princip