2015 – Een inspirerende hel: theater over oorlog

di 08 sep 2015

Oorlog in het theater

Nooit meer Oorlog? De afgelopen jaren is het eerder ‘Overal Oorlog’, met de brandhaarden in het Midden-Oosten, de 100ste verjaardag van de start van de Eerste Wereldoorlog vorig jaar, de 200ste verjaardag van de Slag bij Waterloo en – focus van dit artikel – de vele oorlogen die in het theater werden uitgevochten of herdacht. — Eva Decaesstecker

Het aantal theatervoorstellingen over oorlog die de afgelopen jaren te zien waren op onze planken, lijkt eindeloos. Veel van die producties gaan over de Eerste Wereldoorlog en dat is niet toevallig. Onder de noemer Gone West voorziet de Provincie West-Vlaanderen vier jaar lang subsidies om de Groote Oorlog onder andere cultureel te herdenken. Spontaan denken we aan de blikvanger In Vlaamse Velden, de televisieserie die WO I beschrijft vanuit het perspectief van een Vlaams meisje. Maar er worden ook heel wat podiumprojecten gefinancierd uit dit programma, zoals de monoloog Gaz. Pleidooi van een gedoemde moeder van Tom Lanoye bij Theater Malpertuis, De soldaat-facteur en Rachel van Compagnie Cecilia en het massaspektakel Woordfront van Saskia De Coster en Inne Eysermans.

Het iconische jaar 1914 zorgt voor opvallend veel inspiratie bij heel wat theatergezelschappen: van Gavrilo Princip van De Warme Winkel, die de moordenaar van Franz Ferdinand en zijn vrouw centraal plaatst, over Studio 100 dat met 14-18 een musical maakte over de verschrikking van De Groote Oorlog, tot de opera Shell Shock van Nicholas Lens, Nick Cave, Sidi Larbi Cherkaoui bij De Munt. In dezelfde lijn liggen Slijk van Wouter Deprez, De Val van A van Warre Borgmans, de herneming van De Grote Oorlog door Hotel Modern, We Shall Overcome van Wim Opbrouck en Front van Luk Perceval bij NTGent en Thalia Theater in Hamburg.

De Eerste Wereldoorlog kan ook als inspiratiebron gelden, zonder dat deze zo letterlijk benoemd moet worden in een voorstelling. LOOP! van HETPALEIS en Ultima Thule vertelt een oorlogsverhaal dat zich eender wanneer en waar zou kunnen afspelen. Joachim Robbrechts verschuift in zijn The Great Warmachine (ook te zien op Het Theaterfestival) de oorlog van het slagveld naar de virtuele dimensie van het internet. Cie Barbarie maakte Risk bij Theater Antigone over de onmogelijkheid om nu met het oorlogsverleden om te gaan. Een wat kritischere benadering van de hele WO I-heisa is Memento Park van Thomas Bellinck bij de KVS. In plaats van over de oorlog zelf, gaat dit stuk over de herdenking ervan. Welke betekenis heeft zo’n herdenking nog voor het hedendaags publiek? En is het niet eerder een gelegenheid om er een grote commerce rond op te hangen?

In ons veilig Belgenlandje is oorlog vaak een ver-van-mijn-bedshow, een drama dat zich ofwel in het verleden ofwel ergens anders in de wereld afspeelt. Toch kunnen we de gevolgen niet meer negeren van de gruwelijkheden die elders plaatsvinden. Zo is er de vluchtelingencrisis, die zich op enkele honderden meters van het Kaaitheater duidelijk zichtbaar maakt in het Maximiliaanpark. Ook in het theater is dit een topic. Sachli Gholamalizad vertelt in A reason to talk een heel persoonlijk verhaal over hoe ze met haar moeder naar België vluchtte. Onder andere de moeilijkheden om in een nieuwe cultuur te leven, de taal niet te begrijpen en er alleen voor te staan, komen hierin aan bod. Op het Nederlands Theater Festival stond Nobody Home als openingsvoorstelling geprogrammeerd. Er ontstond zelfs een polemiek (zie dagkrant #3) nadat Ola Mafalaani in haar Staat van het Theater de theaterwereld verweet te weinig standpunt in te nemen tegenover de vluchtelingencrisis. In tegenstelling tot de honderdtal vluchtelingen die door Ola op scene werden gehaald maar niets mochten zeggen, gaf Nobody Home hen wel een stem bij monde van de drie jonge acteurs die elk een verleden als vluchteling hebben.

De oorlog wordt echter niet enkel vanuit het slachtofferperspectief belicht in het theater. Het thema van de Jihadstrijders is daarbij tamelijk populair op onze podia. In Reizen Jihad gaat SINcollectief op zoek naar het verhaal en de verklaring van jonge Belgen die naar het front trekken uit idealistische motivatie. Ook The Civil Wars, de voorstelling van Milo Rau en zijn International Institute of Political Murder, en Valley of Saints van BRONKS en De Theatermaker raken het thema van Syriëstrijders aan. Op Theater Aan Zee 2015 deden Het Nut, De Buren en Vrijstaat O. in de reeks De Extremisten zelfs een onderzoek naar verschillende vormen van extremisme, rond enkele sleutel-figuren zoals Anders Breivik, de broers Kouachi, Kim De Gelder, Malika el Aroud en Ulrike Meinhof.

Lees ook: Gavrilo Princip: een schurk of held?

Lees ook het interview met Ward Weemhoff over Gavrilo Princip

Tags: De Warme Winkel, Gavrilo Princip