Malcolm X

Uit het juryrapport:

Drie jaar na Rumble in da jungle van het intussen opgedoekte SINcollectief laaft Malcolm X zich opnieuw aan een icoon van de Afro-Amerikaanse emancipatiestrijd. De aanpak is sterk vergelijkbaar als toen met Mohammad Ali. Een breed orkest maakt van de voorstelling meer een concert dan puur theater, en zo hoeven ook de ingeschoven scènes, solo’s en zang niet noodzakelijk één verhaal te vertellen. Malcolm X is jazz op alle fronten: een zelfbewust composiet van stemmen, inspiraties, artistieke tradities. Anders dan Elijah Muhammad – de charismatische voorganger van Nation of Islam, vertolkt door Sabri Saad El Hamus – wordt de figuur van Malcolm X zelfs niet fysiek belichaamd. Hij blijft een open vraagstuk, veeleer een gedachtengoed dan een afgelijnd individu. Zijn biografie vormt wel de verre bron voor de makers, maar wordt voortdurend doorgedacht naar Europa anno nu. Hoe organiseren minderheden zich vandaag nog? Is verzoening met de blanke macht wel de beste zet? En is geweld per definitie illegitiem, om het geen terrorisme te noemen?

Over de scherpte van die compositorische dramaturgie waren er in de jury mixed feelings. Dwingen alle scènes wel hun noodzaak af voor wat de makers willen vertellen? In enkele theatrale interventies raakt de karikatuur aan het lege cliché, terwijl de mededeling van andere solo’s juist ondersneeuwt in het poëtische schrijfplezier van Fikry El Azzouzi. Toch ging de jury overstag. Voor de weldadige collectieve energie van spelers, slammers en muzikanten. Voor de onvertoonde wisselwerking tussen het confronteren en het verleiden van de zaal, die uiteindelijk resulteert in een staande ovatie. Voor de veelzijdige actualisering van een onderbelichte canon, juist omdat hier heel andere stemmen het woord nemen. Malcolm X is een feestelijk kruisverhoor dat iedereen beroert.

Geen andere voorstelling is afgelopen seizoen in zoveel gesprekken blijven terugkomen. De betekenis van Malcolm X overstijgt dan ook zijn eigen creatie. De voorstelling typeert voor de jury niet alleen een nieuwe etappe in de zoektocht van stadsgezelschappen naar wie ze vertegenwoordigen, of het geslaagde openingsseizoen van de KVS onder Michael De Cock. Bovenal staat ze in het brandpunt van alle gevoelige debatten die vandaag vaak nog altijd te veel eenrichtingsverkeer blijven: over religie, white supremacy, meervoudige culturele identiteiten. Malcolm X staat daarin zeker niet alleen, maar wist als geen ander openbaar debat op te wekken, net omdat ze – op het grote podium – de blanke meerderheid in theater voor één keer tot voorwerp maakt. Voor, tussen of tegen: theater dat op die manier iedereen tot een positie dwingt, blijft uitzonderlijk.