Wie is Frantz Fanon?

di 10 sep 2019

Op een dag verschijnen er drie mannen aan de hemelpoort bij Sint-Pieter: een witte man, een mulat en een zwarte man. Ze mogen van de hemelbewaker hun grootste wens uitspreken. ‘Wat wilt u het liefst van al?’ vraagt hij eerst aan de witte man, waarop die antwoordt: ‘Geld.’ ‘En u?’ vraagt hij de mulat. ‘Roem’, zegt die. Daarop keert Sint-Pieter zich tot de zwarte man, die met een brede glimlach zegt: ‘Ik ben hier alleen maar om de koffers van beide heren te dragen.’

Die mop (uit Fanons Zwarte huid, witte maskers) drukt volgens Frantz Fanon (1925-1961) een wezenlijke gewrongenheid van gekoloniseerde volken uit. Het systeem van kolonisatie heeft ten diepste niet alleen een politieke ondergeschiktheid en maatschappelijke uitsluiting bewerkstelligd, maar een existentiële en psychologische perversie waarbij ook voor gekoloniseerde volken de waarden van de witte kolonist de maat aangeven.

Kolonisatie is op het diepste niveau dan ook een zaak voor de psychoanalyse. Als psychiater en politiek filosoof gaat Fanon in zijn oeuvre met een superieure ironie en altijd scherp van pen dat gevecht aan met de psychologische trauma’s van de kolonisatie. Daartoe beroept hij zich vaak op literatuur, zoals de semi-autobiografische roman Je suis Martiniquaise van Mayotte Capécia over een jonge zwarte vrouw die met een witte man wil trouwen. De witte man voor wie ze alles over heeft, biedt haar weinig in ruil, behalve ‘een beetje witheid in haar leven’, zegt Fanon. Dit verlangen naar witheid duidt voor hem op een diepe door kolonisatie ingebakken zelfhaat.

Afkomstig uit het Franse overzeese gebied Martinique vocht Fanon tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de Vrije Franse Strijdkrachten (het verzetsleger van Charles De Gaulle). Daarna deed hij in Frankrijk zijn studies in de geneeskunde en de psychiatrie. Het racisme waarmee hij zich in Europa geconfronteerd wist en het schisma dat hij zag tussen Martinikanen die in Frankrijk gestudeerd hadden en zich van de Martinikaanse gebruiken en levenswijzen afkeerden — die dus een wit masker opzetten — gaven de aanzet voor Zwarte huid, witte maskers. Tot op vandaag inspireren zijn boeken het debat over dekolonisatie in de academische wereld en in de kunsten.

Fanon stierf op 36-jarige leeftijd aan de gevolgen van leukemie. Hoewel hij steeds had geweigerd naar ‘dat land van lynchers’ te gaan, moest hij voor de behandeling toch naar de Verenigde Staten. Kort voor zijn dood verscheen nog De verworpenen der aarde, dat hij tijdens zijn ziekte had gedicteerd aan zijn echtgenote Josie Dublé (wat hij wel vaker deed) en waarin hij het revolutionaire geweld bespreekt dat nodig is om tot totale dekolonisatie te komen. Hij stierf onder zijn nom de guerre Ibrahim Fanon, die hij had aangenomen na een verwonding tijdens een missie voor het Algerijnse Front de Libération Nationale.

Simon J. Bellens

Lees hier ook ons interview met Mathieu Charles over zijn voorstelling Fanon Mixtape

 

Tags: Simon J. Bellens, Fanon Mixtape, Mathieu Charles, Frantz Fanon