‘We moeten weer in raadsels leren spreken’

za 01 sep 2018

In 2016 won theatermaker Geert Belpaeme de Roel Verniers Prijs met zijn concept voor First. Nu, twee jaar later, speelt hij de voorstelling tijdens Het TheaterFestival. In deze tekst blikt hij terug op het creatieproces.

Geert Belpaeme

‘Wat hebt gij uw steden opgebouwd tot blokkendozen, uw perken gelegd als vierkanten, uw straten als lijnen! Gij zijt verliefd, met de harde liefde van uw zielen, op de harde lijnen, figuren en vormen. Gij drijft de idee van het blok door in al haar excessen, gij zijt de kubisten van de praktijk. Ge zult u ten dode verwonden aan de scherpe kanten van uw levensstaat.’ Deze tekst uit F. Bordewijk’s roman Blokken heeft de voorstelling uiteindelijk niet gehaald, maar het vat wel heel goed wat er voor ons in First op het spel staat. Onze fascinatie voor de lijn was oorspronkelijk een heel positief uitgangspunt. ‘De bewegingstaal van First komt voor een groot deel voort uit het verlangen om als danser een lijn te zijn (mijn lange, smalle gestalte speelt hier in mijn voordeel)’, schreef ik nog in het voorstel dat ik opstuurde voor de Roel Verniers Prijs. Ik wilde een danssolo maken, een taal ontwikkelen met beweging, vanuit die lijn. Maar al snel is het veel complexer geworden. Het werd voor mij duidelijk dat het werk dat ik al dansend op de vloer deed onlosmakelijk verbonden was met wat ik aan het schrijven was, met een verlangen om piano te leren spelen, met een obsessie voor architectuur, wiskunde, kwantummechanica, snaartheorie…

Dit leidde al snel tot een filosofisch standpunt: alles is taal. De gebouwen die we zetten, de manier waarop we over pleinen wandelen, de wiskundige beschrijvingen van een totaliteit die we nooit zullen kennen. De droom van Le Corbusier bijvoorbeeld om het perfect gebalanceerde gebouw of de perfect gebalanceerde stad te bouwen, vertelt veel over hoe we naar de werkelijkheid kijken, over de verlangens en de ideologische basis van een samenleving. We willen het bestaan helemaal bevatten, zonder rest, zonder chaos, in perfecte harmonie. We staan daar vandaag misschien al cynischer tegenover, maar ik geloof niet dat we dat verlangen echt kwijt zijn. We willen nog altijd dat alles past, dat iedereen past. First vertrekt vanuit die modernistische droom van de perfecte verhoudingen. In de voorstelling verhoud ik me tot een object dat heel erg die perfectie uitstraalt. Ik zoek de harmonie, de gulden snede. Maar het object is tegelijk een grillige, zwarte, oncontroleerbare massa.

In First probeer ik toe te geven aan die zwaartekracht. Het is een oefening in chaos, maar zonder de lijn te ontkennen. We hebben lijnen nodig om parcours uit te stippelen, om betekenis te vormen, om dingen van elkaar te scheiden. Dat is het spel dat we spelen als mens. Maar het mag een spel blijven. We moeten lijnen durven ombuigen. We moeten durven toegeven dat dingen niet zomaar iets betekenen, dat gesystematiseerde inhoud een waanbeeld is. First wil de taal opnieuw ontmantelen tot een raadsellied, wat het eigenlijk is. Ik geloof ten volle dat we weer in raadsels moeten leren spreken. Dan zouden we kwetterende tovenaars als Trump misschien kunnen verstaan.

Ik wil eindigen met een ander citaat dat het niet gehaald heeft in de voorstelling, maar waarmee we eigenlijk wilden eindigen. Het is een raadsellied uit de Atharvaveda, één van de heilige geschriften van het hindoeïsme: ‘Waarheen gaan de maanhelften, waarheen de maanden, met het jaar verenigd? Waarheen de jaargetijden? Zeg het mij dan! Waarheen begerend te geraken ijlen tezamen de twee maagden van verschillende gedaante, dag en nacht. Waarheen begerend te geraken gaan de wateren? Hoe houdt de wind niet op, hoe rust de geest niet? Waarom houden de wateren, strevend naar waarheid, nimmer op?’