‘Vandaag de overwinnaars’

za 08 sep 2018

29 juni 1960. Ergens in de namiddag. Koning Boudewijn landt in Congo met een Sabenavliegtuig voor de onafhankelijkheidsfeesten. Hij voelt er zich goed. In 1955 zou hij voor het eerst in het openbaar gelachen hebben. En dat was daar, in zijn kolonie, ver van huis. De zon schijnt op zijn witte pak. De koning kijkt naar beneden, steekt zijn hand in de lucht en loopt dan de trap af. Patrice Lumumba wacht hem op. Hij moet denken: we zullen elkaar nu groeten, morgen zullen we spreken.

Lotte Ogiers

 

 

Dat sommige woorden uitgesproken worden om te blijven nazinderen, dat weet iedereen. Dat mensen hun gezamenlijke geschiedenis anders beleven, wordt de dag nadat Koning Boudewijn en Patrice Lumumba elkaar de hand schudden, weer eens duidelijk. De één draagt een zonnebril tijdens hun eerste ontmoeting, de ander kijkt recht in de zon. Hij heeft geen zin in oogkleppen. Misschien weet Lumumba zelf nog niet welke woorden hij op 30 juni 1960 zal kiezen, misschien is hij zelf nog niet helemaal overtuigd van zijn eigen daadkracht. Zeker is dat hij zal spreken over zijn land, zijn volk dat niet langer een toekomst wil die hen gedicteerd wordt door een onderdrukker die hun geschiedenis anders ziet.

Lumumba zit op de voorste rij en luistert naar een koning die hij amper kent. Zijn papieren liggen op zijn schoot. Losjes, ze kunnen elk moment wegvliegen. Zonder het zelf te beseffen, wordt Boudewijn de wind. Het zijn vooral zijn woorden die ervoor zorgen dat Lumumba hevig begint te schrappen in zijn tekst. Hij is geraakt door een krachtige windstoot die geen rekening houdt met de huizen op zijn weg. Want Boudewijn verheerlijkt zijn grootoom Leopold. Hij heeft het over zijn verwezenlijkingen en het paradijs. Hij vraagt applaus voor het genie. Lumumba applaudisseert niet. Hij heeft zijn handen nodig om zijn speech op punt te stellen die later gezien zal worden als het Genesis van een nieuw land.

Hij wacht niet af, springt op het podium, er is geen tijd om de notabelen te groeten. In zijn eerste versie schreef Lumumba: ‘Sire, Excellences, Mesdames et Messieurs’. Die aansprekingen zijn geschrapt. Ze moeten weg. Hij spreekt in naam van zijn volk, voor zijn volk. ‘Congolais et Congolaises, combattants de l’Indépendance aujour-d’hui victorieux. Je vous salue au nom du gouver­nement congolais,’  begint Lumumba. De laatste vijf woorden heeft hij toegevoegd. Er is nood aan een eigen regering. Hij maakt er nu deel van uit.

 

 

Koning Boudewijn lacht niet meer. De onafhankelijkheid is een feest. Een nieuw verhaal dat geschreven moet worden. Feiten moeten niet overheersen. Hij fluistert dat ze de Congolees moeten laten zwijgen. Zou hij zijn grootoom in gedachten vervloeken?

Het paradijs voor de één wordt de hel van een ander. De Congolezen in de zaal herkennen hun geschiedenis. Ze applaudisseren nu voor een nieuw genie. Lumumba gebruikt in zijn herschreven versie ‘Nous’. Wij hebben dit samen meegemaakt: ‘(…) les ironies, les insultes, les coups que nous devions subir matin, midi et soir, parce que nous étions des nègres.’

Lumumba is niet te stoppen. De Congolezen zwijgen niet meer. Geen ingebeeld paradijs. Er is geen plaats meer voor de Belgische delegatie op de eerste rij. Niet alleen de geschiedenis, ook de toekomst wordt besproken: ‘Nous allons montrer ce que peut faire l’homme noir quand il travaillle dans la liberté, et nous allons faire du Congo le centre de rayonnement de l’ Afrique tout entière.’

Er volgt applaus. Vandaag de overwinnaars. Een Sabena­vliegtuig vertrekt.

Na de woorden, een stilte. Of eerder: een pauze van maanden. Hoe moet het verder? Het wordt moeilijk. Medestrijders worden tegenstanders. De koning van België zit terug in zijn land. Maar sommige Belgen vergeten Congo niet, ze willen blijven sturen.

17 januari 1960, zeven maanden na zijn speech, schijnt de zon niet meer. Het is winter en het lichaam van Lumumba wordt nooit teruggevonden.

(De tijd gaat voorbij. Geschiedenis wordt geschreven en anders beleefd. Er wordt nog steeds gedacht aan Lumumba in Congo. Nieuwe mensen. Andere feiten.)

9 september 2018, Pitcho Womba Konga brengt de speech opnieuw. Nu op Het TheaterFestival. Niet onaangekondigd of onverwacht, maar met evenveel kracht zorgen de acteurs ervoor dat de woorden van Lumumba blijven nazinderen. Het zijn andere mensen. En nieuwe feiten.

Tags: Lotte Ogiers, Kuzikiliza, Pitcho Womba Konga