Theaterloos

do 15 sep 2022

De live performance van Stef Van Looveren stond al lang te pronken op het festivalprogramma. ‘Een kruising tussen een modehappening, occult ritueel, filminstallatie en levende tentoonstelling’, zo beschreef de jury haar. Helaas werd de voorstelling om productionele redenen geannuleerd. De afwezigheid van de performance zette mij aan het denken. Kan een publiek nog bestaan als er geen voorstelling is?

Luka De Kinder

 

 

Radical Hope – Eye To Eye, zo heet de performance van Stef Van Looveren die gisteren en vandaag zou spelen op Het TheaterFestival. Ik botste op de titel toen ik in de juryselectie aan het snuisteren was op zoek naar voorstellingen die ik graag wilde zien. Hoe jammer ik het ook vond dat Stefs performance niet in Kunstencentrum VIERNULVIER kon doorgaan, toch bracht de geschrapte voorstelling me op ideeën. Het was de titel, eye to eye, die me aansprak. Wie staat er oog in oog met wie? Zijn het de ogen van het publiek die tegenover de ogen van de performers staan? En kunnen de ogen van de toeschouwers nog kijken als de ogen van de performers niet aanwezig zijn? 

Liveness

Een belangrijk aspect bij performances is de zogenaamde liveness. Theater is een herhaling die telkens verschilt door de specifieke context van tijd en ruimte. Zowel het publiek als de acteurs zijn op dat eigenste moment aanwezig in de zaal en voelen als het ware elkaars adem. Er kunnen blikken worden uitgewisseld, er is ruimte voor spontane reacties en er kan worden ingespeeld op onverwachte toevalstreffers. Net in die liveness schuilt volgens mij de kracht van theater. Al kan het liveaspect me ook net overvallen met stress. Ik moet er bijvoorbeeld nog maar aan denken dat ze mij tijdens een voorstelling vragen om mee op het podium te komen en mijn hart begint al paniekerig te kloppen.

Waar massamedia kunnen rekenen op een groot publiek, moeten theatermakers het met een bescheidenere achterban doen. De op voorhand gekochte tickets gelden enkel voor een specifieke plek op een specifiek uur. Het ‘nu’ van de voorstelling blijft daardoor enkel voortbestaan in het geheugen van de kijkers. Wat dan met een afgelaste performance? De acteurs, sculpturen en video’s van Stef Van Looveren zijn dan misschien niet aanwezig op Het TheaterFestival, maar de toeschouwers wel. En is de live-aanwezigheid van een publiek niet even belangrijk als die van de performer(s) in de theaterervaring? Om een antwoord op die vraag te vinden, moet ik de vraag misschien eerst omdraaien: kan een theatervoorstelling bestaan zonder publiek? 

Aan- of afwezig

Vooralsnog durf ik daar voorzichtig ‘nee’ op te antwoorden. Naar mijn gevoel is er minstens één paar toeschouwersogen of -oren nodig om een theaterpodium tot leven te brengen. Een acteur die tegen het niets speelt mag z’n show dan nog zo goed opvoeren, de titel van theater met een grote T kan hij niet verdienen. De sculptuur die ter vervanging van Stefs performance nu in de inkomhal te bezichtigen is, confronteert me opnieuw met de relatie tussen maker en publiek. Twee blauwe benen beelden een menselijke figuur uit, maar er is verder geen lichaam, er zijn geen ogen. Ik kan er ongestoord naar kijken zonder kans te maken op enig eye to eye-contact. Kan dat zomaar, een performance met echte mensen vervangen door neonlichten en gekleurd metaal? Voel ik me nog publiek als ik voor de installatie sta of ben ik gewoon een toevallige passant? Aan wat doet het me denken?

Publiek is voor de interpretatie van een theatervoorstelling essentieel. De captatie van theater door een toeschouwer gebeurt onmiddellijk. Figuurlijk dan, want je kan niet terugspoelen of herbekijken, maar ook letterlijk on-middellijk: zonder een middel zoals een camera of scherm. De vraag blijft hoe een aanwezig publiek interageert met een afwezige voorstelling. Is het zich bewust van de leegte? Heeft het het gevoel iets te missen? Kan het die afwezigheid benoemen? Misschien moeten we een nieuwe naam in het leven roepen voor het publiek dat achterblijft na een geannuleerde voorstelling. Zoals iemand zonder haar ‘kaal’ wordt genoemd, kan theater zonder performance een eigen term voor die leegte gebruiken. Zolang Van Dale niet mee op de kar springt, hou ik het bij theaterloos. 

Tags: Luka De Kinder, Radical hope - eye to eye, Stef Van Looveren