Radi’O Zoutloos: ‘Alles is liefde bij Studio ORKA’

za 11 sep 2021

In 2014 speelde Studio ORKA Zoutloos. Een voorstelling in én over woonzorgcentra, en het leven dat daar nog rest. In 2021, midden in de pandemie, bewerkte het gezelschap de voorstelling naar een audioversie. Dat hoorspel beluistert u op het TheaterFestival in groep, in een donker zaaltje. Studio ORKA helpt ons om even heel dicht bij elkaar te komen.

Ans Van Gasse

In Zoutloos leerden we Palmira kennen: een vrouw in een woonzorgcentrum die zich klaarmaakt voor het grote afscheid. Rondom haar een resem figuren: een stoere zoon, een betuttelende directrice, een lieve dokter én een verpleegster die wél tijd vindt om naar haar te luisteren. Zoutloos speelde in woonzorgcentra, omdat het een plek is waar alle leeftijden en alle levenspaden samenkomen, vertelt acteur Dominique Van Malder aan de telefoon. Corona zorgde voor een nieuwe impuls om het verhaal te hernemen, al was een voorstelling in een woonzorgcentrum nu onmogelijk. Op vraag van De Grote Post werd de voorstelling vertaald naar een luisterspel. Vandaar werd Zoutloos plots Radi’O Zoutloos. Tijdens het TheaterFestival kan je het luisterspel in groep beluisteren, in een donker zaaltje. 

Kleine gebaren 

De inhoud bleef in grote lijnen hetzelfde, maar evolueerde dankzij de vele verhalen die op ORKA’s pad kwamen. Woonzorgcentra zijn een dankbare setting: ze barsten van verhalen, maar ook van schrijnende situaties. Zo ligt die betuttelende directrice akelig dicht bij de waarheid, verzekert Martine Decroos, artistiek leider van Studio ORKA, me. ‘Soms zijn zulke centra echt enorm warm, maar er vindt ook vaak een verkleutering plaats. Dat komt vaak door een gebrek aan middelen, en dat ligt vooral aan de overheid.’ Zo ontmoette ze tijdens de speelperiode in 2014 nog een man die intriest werd omdat hij nooit kranten met goede kruiswoordraadsels kreeg. Op een dag gaf een verpleegster hem dan toch De Standaard, vertelt Martine. ‘Zulke kleine gebaren doen veel.’

Het is vreemd, hoe we over ouderen denken. Waarom blijkt het zo moeilijk om bewoners van een woonzorgcentrum te zien als mensen met eigen noden, gedachten, emoties? ‘Voor veel mensen is het toch een beetje een ver-van-mijn-bed show’, denkt Martine. ‘Je ziet de bewoners niet, en dus ben je er niet mee bezig. Tot het jouw ouders zijn.’

Honderd worden en genieten

Dominique verwoordt het scherp. ‘Zo’n centrum wordt beschouwd als de terminus van ons leven, maar die bewoners blijven mensen. Ik heb tijdens het spelen iemand van 103 ontmoet die enthousiast was om nog eens theater te zien. Dat wetende, moet je mij op mijn tachtigste niet vragen om af te ronden: je kan blijkbaar honderd worden en ervan genieten. Dan moet je dat doen.’ 

Het grijpt me in alle eerlijkheid even naar de keel. Een paar jaar geleden verloor ik mijn opa nadat hij zijn laatste twee jaar in een woonzorgcentrum doorbracht. Hij werd 93. En toch knaagt er iets: mijn opa, een man van stevige (misschien soms overdreven) verhalen en urenlange kaartsessies, kende met elke voortschrijdende dag steeds minder regels van het kleurenwiezen. Het voelde er inderdaad alsof hij gedwongen ‘afrondde’. Van genieten was nog weinig sprake. Het leek wel alsof hij elke dag wat minder bestond.

Een vertaalde voorstelling

Dat thema hoor je nu in audio. Geen seconde hebben ze getwijfeld, zegt Martine. Er was géén beter moment geweest om dit te lanceren dan 2021: Studio ORKA injecteerde welgekomen troost in de woonzorgcentra. Martine blikt tevreden terug: ‘In een centrum in Oostende hebben ze luistersessies georganiseerd na de koffie. Zo werd het toch een even groot moment als de voorstellingen in 2014.’ Nadat ik een paar keer het woord ‘podcast’ gebruik, corrigeert ze met zachte hand: ‘Eigenlijk is het zelfs geen hoorspel. Het is een vertaalde voorstelling.’ 

Ik vertel hoezeer ik uitkijk naar het samen luisteren in een ruimte. Hoe ik me afvraag of de aanwezigheid van lijven die lachen, huilen of lichtjes schokken mijn luisterervaring gaan beïnvloeden. We zullen in het donker nooit alleen zijn tijdens Radi’O Zoutloos. ‘Je maakt het weer theater’, zegt Dominique meteen. ‘Want theater verbindt. En samen in die ruimte voel je elkaar aan.’ Ik vraag hem wat theater dan precies is. Hij moet er niet over nadenken. ‘Theater geeft ons voer om met elkaar te praten en maakt zo alles bespreekbaar.’ Studio ORKA werd na Zoutloos dan ook overstelpt met verhalen van mensen die door de voorstelling zaken eindelijk onder woorden konden brengen. De aanpak werkte dus al in het verleden: nu is het enkel nog aan het publiek om elkaar ook tijdens het luisteren te vinden. 

Behapbare werkelijkheid

‘Dat is ook echt waar het bij ORKA om draait: voorstellingen voor alle leeftijden, met verschillende lagen, over de dingen die we allemaal meemaken’, vertelt Martine. Iedereen neemt afscheid. Zelfs schoolkinderen krijgen van ons lesmappen mee waarin er zonder te verbloemen, maar opnieuw met die zachte hand, wordt gepraat over hoe Palmira haar eigen levenseinde kiest. Hoe kan je die menselijke worstelingen zo behapbaar maken? ‘We hebben er een liefdesverhaal van gemaakt: de kinderen lezen vooral die lijn: hoe Palmira haar liefde terugziet. Het volwassen publiek leest ook de andere laag. De gesprekken tussen ouderen en kinderen die dan ontstaan zijn uitermate boeiend. Zoutloos is een rauw sprookje waarin de liefde voor familie, vrienden en geliefden iedereen verbindt.  En in the end is dit het toch wat het leven leven maakt.

Ik denk nog even aan de laatste dagen van mijn opa. Verwarde ogen en een moegetergd lijf. Ik vroeg mijn moeder wat er scheelde en of hij wist wie we waren. ‘Hij weet dat hij ons graag ziet’, zei ze dan. En dat was even genoeg om niet te hoeven afronden.

 

Radi’O Zoutloos speelt op zaterdag 11 en zondag 12 september in DE SINGEL

Tags: Studio ORKA, Martine Decroos, Dominique Van Malder, Ans Van Gasse, Radi'O Zoutloos