Ola Mafaalani over Borgen

zo 04 sep 2016

Liegende moeders in de politiek anno 2016

Ola Mafaalani werd zelf al meerdere keren voor het blok gezet: een ziek kind in bed tijdens een open repetitie. Wat doe je dan? Birgitte Nyborg staat in de voorstelling Borgen van het Noord Nederlands Toneel (kortweg NNT), naar de populaire Deense televisieserie, voor hetzelfde dilemma. Maar wat doe je dan in godsnaam? We spraken erover met regisseur
Ola Mafaalani. – Xandry van den Besselaar en Arno Boey

Met Borgen wou je een voorstelling maken over hedendaags feminisme. Waarom?

Ola Mafaalani: Vrouwen zijn behept met twee talenten. Het eerste talent is dat van de moeder. Als je kind met 41 graden koorts in bed ligt, kun je natuurlijk een oppas regelen, maar als moeder wil je daar zelf bij zijn. Want dat moment vergeet een kind nooit. Maar dat lukt niet altijd, omdat je Minister bent, of in mijn geval, algemeen directeur van een theatergezelschap – het tweede talent van de vrouw. Misschien hebben alleen vrouwen daar last van. Mannen hebben dat echt niet! Mijn man ook niet. Die denkt: maar het
kind is toch in goede handen bij de oppas? Terwijl ik denk: maar mijn zoon is niet in mijn handen! Ik heb ontdekt dat veel vrouwen daarmee zitten. En dat is natuurlijk bloedzonde. Die twee talenten zijn moeilijk te combineren. Dat is precies wat Birgitte Nyborg, het hoofdpersonage van Borgen, meemaakt. Haar kind raakt in een psychose en tegelijkertijd moet ze een oorlog in Kharun oplossen. Wat doe je dan? Je kan een etnische zuivering
stoppen, maar je wil óók bij je kind zijn. Veel vrouwen in hogere posities worden voor soortgelijke dilemma’s gesteld. Ik denk dat het belangrijk is dat we hierover beginnen praten.

 

“Je kan een etnische zuivering stoppen maar je wil óók bij je kind zijn. Wat doe je dan?”

 

Je bent zelf een moeder. Hoe ga jij daar mee om?

Dat is echt een dilemma. Heel vaak is dat natuurlijk geen enkel probleem, maar ik heb het nu over de momenten die je niet kunt plannen. Natuurlijk is mijn netwerk groot genoeg. Ik kan altijd iemand vragen om op mijn zoon te passen als hij ziek is. Ik kan die dingen heus zelf wel organiseren. Ik ben een regisseur. Ik kan dat fucking goed. Maar ik wil op zo’n moment mijn kind in mijn armen houden. Dat vind ik echt heel erg moeilijk. En ik ben niet de enige. Daar moet echt eens over gesproken worden. Want ik denk dat het op te lossen is.
Mijn uitnodiging is om die nieuwe realiteit te triggeren. Als een man in de politiek een
‘papa-dag’ neemt, vindt iedereen dat schattig. Hij krijgt sympathie en de peilingen gaan
omhoog. Maar als een vrouw dat doet, is ze een loser die niet in de politiek thuishoort. Dat stoort me! Ik heb veel vrouwelijke Nederlandse ministers gesproken en die hebben allemaal dit probleem. Stuk voor stuk. Als hun kind ziek is, liegen ze. Dan zeggen ze bijvoorbeeld: “Er is een andere vergadering tussen gekomen, kan de planning worden omgezet?”. Niemand zegt dat het gaat over een ziek kind. Ik heb echt geen zin om te liegen. We leven anno 2016!

De voorstelling is een adaptatie van de Deense televisieserie Borgen. Je moest de rechten verkrijgen om deze theaterversie te mogen maken. Hoe heb je dat juist aangepakt?

Ik heb eerst de rechten gevraagd, maar het antwoord was ‘nee’. De producenten waren niet in theater geïnteresseerd, omdat daar voor hen niets te halen viel. Toen heb ik contact gezocht met Borgen-scenarist Adam Price. Ik heb hem gezegd: “Jij bent een artiest. Help me”. Hij vroeg me hem te overtuigen en stelde me de vraag of er wel publiek voor zo’n voorstelling bestaat: “Negen uur theater, daar komt in Denemarken geen hond naar kijken.”
Toen heb ik een beetje gebluft en gezegd: “In Nederland wel hoor!” (lacht) Hij heeft vervolgens de productiemaatschappij overtuigd om de rechten tegen een veel
lager bedrag aan ons te geven. Zonder hem had ik de rechten nooit gehad!

 

“Toneelpubliek is slimmer dan tv-publiek”

 

In hoeverre was je nog bezig met de serie tijdens het maakproces van je voorstelling?

Daar was ik totaal niet mee bezig! Net zoals ik er niet mee bezig ben met het feit dat Hamlet, King Lear of Macbeth ook al duizend keer gespeeld zijn. Als je daar mee bezig bent, moet je per direct stoppen of alleen nog nieuw geschreven stukken doen. Als regisseur wil ik niets kopiëren. Ik had meer angst dat het publiek de voorstelling met de serie zou vergelijken.
Borgen is een heel intelligente serie. Veel series zijn voor theater niet intelligent genoeg. Toneelpubliek is slimmer dan tv-publiek. In een serie wordt de informatie vaak verschillende keren verstrekt. Een beetje zoals de oude stukken van Shakespeare, waarbij de gebeurtenissen zeker drie keer verteld worden. Voor een televisieserie is dat natuurlijk noodzakelijk omdat er langere tijd tussen de afleveringen zit. Maar voor het theater geldt dat niet.

Welke impact heeft Borgen op de toeschouwers?

Het wonderlijke aan Borgen is dat het onderscheid tussen acteren en kijken volledig lijkt te worden opgeheven. In het begin van de voorstelling zijn de toeschouwers allemaal individuen die een ticket betaald hebben en zo snel mogelijk naar het toilet willen tijdens de pauzes om niets te missen van het stuk. Maar op een gegeven moment verschuift dat: mensen laten elkaar voorgaan of helpen elkaar. Het is echt ontroerend wat er gebeurt!
Dat komt omdat je voor langere tijd met elkaar in het theater zit en samen een belangrijk verhaal deelt. Iets wat de toeschouwers herkennen uit hun eigen leven. Ook door de combinatie van het samen eten en drinken, gaat iedereen met elkaar in gesprek. Ik heb in de afgelopen vijfentwintig jaar nog nooit zulke mooie reacties gehad! Mensen zeggen ook niet alleen dat ze het mooi vinden, soms vliegen ze me gewoon in de armen!

En hoe is dat voor de acteurs?

(Ola roept acteur Harry Piekema erbij zodat hij het zelf even kan uitleggen. Hij vertolkt in Borgen de rol van de rechtse politicus Svend Age Saltum)

Harry Piekema: Als acteur is het voor mij te vergelijken met een draaidag van een film. Die zijn vaak ook erg lang met veel wachten tussendoor. Voor Borgen is dat net zo. Je moet de hele dag een basisspanning hebben. En dat is natuurlijk heel vreemd! Normaal begin je in het theater om acht uur ’s avonds en ben je rond tien uur klaar. Maar nu begin je aan
de voorstelling en zie je het licht veranderen buiten! Als je aan de voorstelling begint,
weet je dat je met de mensen in de zaal een lange tijd gaat doorbrengen. De tijd gaat voor jou werken. Door lang bij elkaar te zijn, krijg je automatisch een band. 

Ola, vorig jaar sprak je tijdens de opening van het Nederlands Theater Festival de Staat van het Theater uit. Je voerde toentertijd je eerste gesprekken met Adam Price en stapte, mede door die gesprekken, met een aantal vluchtelingen het podium op. Waar riep je toe op?

Ik vond dat we ons geweten moesten raadplegen. Nog niet zo lang geleden hebben we gezegd: “De geschiedenis mag zich niet herhalen!” We moeten met onze intelligentie, met ons kunnen en weten als de donder in actie komen! Daar had ik met Adam Price veel gesprekken over. Hij zei me: “Zonder macht heb je geen invloed”. Toentertijd was ik totaal niet in die macht geïnteresseerd, maar ik ben sindsdien steeds activistischer geworden.
Ik ben me meer met de wereld gaan bemoeien. Kunstenaars kijken met een andere blik naar de wereld. Ze moeten hun verantwoordelijkheid ook nemen buiten de repetitieruimte!

Adam Price was ook bij veel van de repetities aanwezig. Hoeveel vrijheid kreeg je van hem?

Ik had alle vrijheid! Adam heeft ons ook enorm geholpen, zo heeft hij veel teksten voor ons herschreven. Hij wilde ook dat ik nog meer vrijheid nam. Maar ik vond de serie stomweg te goed! Hij zei me toen we aan het project begonnen: “Maak de voorstelling zo goed als de serie”. Bij het zien van het eindproduct moest hij huilen. Hij was erg trots en zei tegen me: “Hier hoopte ik op, toen ik me achter jou schaarde”.

Je vertrekt na volgend seizoen bij het NNT. Wat zijn je toekomstplannen?

Ik ga weer freelancen. Onze zoon is nu ruim zestien jaar. Ik wil tot hij achttien wordt, dat is nog anderhalf jaar, freelancen. En wanneer ik mijn talent als moeder sowieso moet loslaten, als hij zijn eigen weg gaat volgen, dan zou ik wel weer een eigen gezelschap willen. Voor het werk dat ik maak, ik noem dat social engineering, het sleutelen aan bewustzijn, moet je echt continuïteit hebben. Een groep mensen om me heen die mij die mij compleet vertrouwt en volgt!

Lees hier ook een interview met de Belgen in Borgen. Mourad Baaiz, Mostafa Benkerroum en Peter Vandemeulebroecke praten over hun ervaringen in deze theatermarathon, hun politieke ambities en over Vlaanderen vs Nederland.

Lees hier ook de cijfers van Borgen: hoeveel mensen werken er mee? Hoeveel pagina’s telt het script? Hoeveel gehaktballetjes werden er al geserveerd? 

Tags: Arno Boey, Borgen, Noord Nederlands Toneel, Ola Mafaalani, Xandry van den Besselaar