het Theater Festival

Muziekdramaturge Katherina Lindekens: ‘Eigenlijk is A Revue een ode aan samenleven, een utopie’

za 11 sep 2021

Zondagavond serveert het TheaterFestival u een goede ouderwetse revue, vol muziek, dans en uitzonderlijke creaturen. Alhoewel… in de promotietekst van Benjamin Abel Meirhaeghe’s A Revue leest u dat de figuren op scène buitenaardse wezens zijn in een verre toekomst. Wat kunt u verwachten van deze clash tussen oud en nieuw? Een gesprek met Katherina Lindekens, die de muzikale dramaturgie verzorgde.

Ans Van Gasse

Fred de Brock

Voor A Revue werkte regisseur Benjamin Abel Meirhaeghe samen met twee dramaturgen: Louise Van den Eede en Katherina Lindekens (van Opera Ballet Vlaanderen). ‘Terwijl Louise zich concentreerde op de globale dramaturgie kon ik me volledig richten op de muzikale flow van de voorstelling’, vertelt Katharina. ‘Vanuit mijn achtergrond als musicoloog kon ik een muzikale bijdrage bieden.’

Hoe vulde jij jouw rol als muziekdramaturge dan in?

‘Benjamin vertrok vanuit een gedachte-experiment: wie bewoont over 2000 jaar onze aardbol, en wat gebeurt er wanneer zij het muzikale repertoire terug vinden? Hoe interpreteren ze die? Aangezien dat de insteek was, bestond mijn rol erin om hem te begeleiden in die zoektocht. Vanaf dag één had Benjamin enkele muziekstukken die hem hadden geïnspireerd en die hij dus zeker in de voorstelling wilde. Het was mijn taak om samen met hem, de producers en de cast de collage van muziek samen te stellen. ’

A Revue is dus een toekomstvisioen met oude muziek.

‘En nieuwe muziek! Laurens Mariën componeerde eigenlijk een soundscape rondom die stukken. Hij heeft uiteindelijk een elektronische score gemaakt voor de voorstelling, die het repertoire waarop Benjamin en ik ons baseerden helemaal anders benaderde. Zelf noemen we het retrofuturisme. Een gekke naam eigenlijk, maar het weerspiegelt perfect waarover we het hebben. A Revue is een spel met tijdlagen. We zeggen vaak dat de figuren in de voorstelling aliens zijn, maar eigenlijk benaderen we het vrij open: we gaan niet gewoon gekke geluiden gebruiken, maar zoeken écht naar wat zo’n alternatieve levensvorm over vandaag zou denken. Eigenlijk vragen we ons af hoe je terugkijkt, maar we zetten die vraag dan ergens in de toekomst.’

A Revue is een oproep om opnieuw te voelen’

Hoe begin je dan aan zo’n ingewikkelde interpretatie? Waarop baseren jullie je?

‘Het klinkt best vergezocht, maar eigenlijk is het heel simpel. Wij doen dat nu ook: uitvoeringen van die oudere muziek, bijvoorbeeld van een stuk uit pakweg 1145, zijn ook gewoon hedendaagse interpretaties van bladmuziek. Er zijn niet altijd veel indicaties over hoe de uitvoering effectief klonk, laat staan dat je weet in welke context mensen luisterden of hoe een vertolking er fysiek uitzag. Dat is telkens een experiment. En nu hebben we dat gewoon in de toekomst geprojecteerd.’

‘Op een bepaald moment zingt Ellen Wils een muziekstuk van Kurt Weill, Je ne t’aime pas. Doorgaans wordt dat gezongen met veel vibrato: een zangtechniek waarbij je je stem heel snel laat wisselen, wat een trillend effect veroorzaakt. En dan komt het. Stel: je zit 2000 jaar verder in de toekomst en ontdekt die partituur. Misschien is op dat moment de vibrato-techniek volledig uitgestorven. Hoe zou je dat dan evenaren? Benjamin kwam toen op het geniale idee om Ellen op een trillende plaat te zetten. Dat wordt dan iets heel interessants: je komt in een toekomst waarin je technologische protheses moet gebruiken om iets te evenaren dat je eigenlijk niet kent. In A Revue spelen we met hoe we onze beperkingen aanpassen met technologische snufjes.’

‘Door dat experimenteren hoor je vaak enkel flarden. De muziek bestaat uit echo’s, alsof het verleden tot leven komt in een totaal andere, nieuwe vorm. We maken bijvoorbeeld ook gebruik van een toestel dat klank genereert vanuit beweging. Zo kan je lichaam letterlijk muziek maken. Daarmee hebben we een muzikale seksscène bedacht.’

Het levert alleszins leuke resultaten op.

‘Voor ons was die zoektocht vooral bedoeld om de geschiedenis te laten zien als een gelijktijdige wereld, waarin elke laag in de volgende doorklinkt. We kunnen niet voorspellen hoe de toekomst eruit zal zien, we hebben enkel fantasie. Op dezelfde manier weten we wel veel over het verleden, maar zijn we nooit echt zeker. Er is bijvoorbeeld een muziekstuk, Messe de nostre dame van Guillame de Machaut, waarvan we echt geen idee hebben hoe dat werd uitgevoerd. Snel, traag, wat voor klank zochten zij, wat zagen zij als puur geluid?’ 

‘Uiteindelijk was het ook de bedoeling dat er een muzikale trip zou ontstaan. Een ervaring die je gewoon meeneemt. Laurens heeft dat in zijn elektronische muziek enorm ondersteund. Hij is een kei in het creëren van sfeer en vormde zo eigenlijk een soort algemene basis waarin die nummers, die soms heel los van elkaar lijken te staan, in elkaar versmolten. Het werd één groot klanktapijt, waarin Laurens’ muziek de lijm is.’

Fred de Brock

En we bekijken alles altijd volledig vanuit de tijd waarin we vertrekken.

‘Ja. Op zich is dat ook de gedachte achter A Revue. Benjamin en ik vinden elkaar in onze liefde voor klassieke muziek. Hij vertrekt vooral vanuit een vraag naar emotie. In onze tijd hebben we zoveel digitale verlengstukken dat we vaak vervreemd raken van elkaar, maar ook van onszelf. Van onze pure emotie. Benjamin zegt wel eens dat opera, muziek en theater voor hem een manier zijn om die aansluiting opnieuw te vinden. Ik herken me daar wel in.’

‘In A Revue leidt dat naar de vraag of we dat in de toekomst kunnen blijven proberen. Helpt het in leven houden van die geschiedenis ons om een emotionele stamboom in stand te houden? Waar komen we vandaan? Daar gaat het eigenlijk over. Kunnen we die dingen herdenken? Steeds vaker bekijk je die muziekstukken en besef je dat de wereld is veranderd. Het fijne is dat er nu meer vrijheid bestaat om met de geschiedenis aan de slag te gaan. Niet per se om alles achter te laten, maar om uit te zoeken wat dingen van vroeger ons nog kunnen vertellen, of ze ons nog ontroeren.’

En kan dat nog? Ontroerd worden door zo’n oude aria?

‘Wel als je die vrijheid neemt. Benjamin en ik delen een liefde voor de grote gevoelens die opera kan oproepen. A Revue probeert die emoties ook echt te onderzoeken. Maribeth Diggle zingt op een bepaald moment een aria uit Farnace van Vivaldi. Uiteindelijk voert ze die heel anders uit dan het origineel. Volledig ontdaan van alle franje brengt ze een versie die voor haar de centrale emotie van pijn behoudt. En zo leeft die aria nog. Voor haar, maar ook voor een publiek, denk ik.’

‘Het was ook heel fijn dat de muzikanten en performers allemaal ook zelf makers zijn. Hun praktijk verrijkte de voorstelling: er werden tekstflarden of dansscènes uitgeprobeerd. Daardoor dachten ze ook zelf mee na over wat repertoire voor hen betekende. Waarom brengen we nog oude muziek? Uit nostalgie, maar ook uit revolutie en protest. Dat was voor ons echt heel belangrijk. Neem nu Dolly Bing Bing, de performer die je op het eind ziet. Haar hele esthetiek belichaamt een soort toekomstbeeld. Zij brengt dat lijf dan in onze scenografie en zet daarmee alles op losse schroeven; al die lagen – décor, performers, muziek – smelten plots samen.’

Fred de Brock

Hoe doet A Revue die nieuwe en bestaande (oude) muziek met elkaar communiceren?

‘We hebben heel intensief samengewerkt als collectief. Benjamin werkt heel intuïtief en kiest bij het begin al mensen met een eigen stijl en stem. Hij heeft dat zelf ook. Meteen wilde hij één muziekstuk uitproberen: Le chant des oiseaux van Janequin. Daarin zit een zin: “Réveillez-vous, coeurs endormis”; dus ‘ontwaak, ingeslapen harten’. Daar ging het echt om. Voel opnieuw, ingeslapen hart. Een oproep. Dan kwamen de performers met hun ideeën en inbreng en bedachten we een lijst met muziekstukken, waarna ik samen met Jasper en Laurens exploreerde wat we daarmee konden. We hebben bijvoorbeeld onderzocht hoe het Lamento della ninfa van Monteverdi een baslijn gebruikt die je ook hoort in popnummers, zoals Hit the road Jack, en vervolgens experimenteerde Laurens daarmee.’

‘Op een gekke manier was de lockdown voor ons ideaal. Onze eerste experimenten werden stilgelegd en konden een periode rijpen. Daarna kwam alles plots terug samen, met iedereen in één ruimte, die die verbrokkelde samenstelling van muziek aan elkaar deden kleven. En dat puur door hoe ze er zelf mee omgingen. Je ziet op dat podium een community van wezens allerhande, en je moet zelf maar uitzoeken wat ze voor je betekenen.’

‘De muziek gedraagt zich in dat geheel als een kameleon. Ze vervormt zich dankzij die performers en dat voegt enorm veel toe. Soms voelt het heel hard aan, soms juist zacht, soms gaat ze ironie toevoegen of kleurt ze iets bij.’

Is dat de waarde van muziek en theater samenbrengen?

A Revue is eigenlijk niet meer dan een oproep om te voelen, om te leven. Een soort echtheid toe te laten eigenlijk, een eigenheid: we hebben allemaal een eigen stem en een eigen lichaam. Die lichamen zijn al veel diverser aan het worden en dat zal steeds meer zo worden. Het is een totale ode aan openheid. Het is zeer utopisch eigenlijk. Het is een ode aan vrijheid, samenleven. Het was ook gewoon een geweldige samenwerking. Misschien is elke voorstelling dat wel: een minimaatschappij op het podium.’

A Revue bestaat uit meer dan enkel opera, maar toch dringt de vraag zich op. Wat kunnen we vandaag nog vernieuwen binnen de opera; een genre dat soms een oubollig imago heeft?

‘Voor Benjamin appelleert opera dus aan zulke oergevoelens, dat we er niet omheen kunnen. Ik deel die visie wel. Binnen Opera-Ballet Vlaanderen proberen we daarmee te werken. Sommige titels uit het repertoire blijven fascinerend. Er lijkt iets in te zitten dat doorheen de tijd reist – dat zijn dan misschien die oergevoelens. Door te blijven nadenken houd je dat repertoire levend en relevant.’

‘De lockdown was een geluk bij een ongeluk, alles kon even rijpen’

‘En toch is het belangrijk om nieuwe verhalen te brengen en om het genre open te trekken. Dat dwingt ons ook om een open kijk op opera te houden. Dat is eigenlijk ook heel historisch juist: opera is een super hybride genre. De “dwingende” operavorm die we nu kennen is een 19de-eeuwse constructie: bij het ontstaan van opera was het allemaal juist héél hybride. Dat leek misschien meer op A Revue dan je zou denken.’

Gaan de cyborg-aliens ook nog opera maken?

‘Ik hoop het. Ik hoop alleszins dat ze het op hun manier zullen doen en dat ze nieuwe dingen proberen. Bestaand repertoire heeft een waarde, maar het is minstens even belangrijk om nieuwe creaties toe te voegen. Dat is wat Laurens ook doet in zijn muziek; er is een aanzet tot een nieuw hoofdstuk. Alleszins heeft het als theatervorm wel zin. Je tekst kan A zeggen, maar je muziek kan B zeggen: er ontstaat nuance, ironie, contrast. Het is zeker niet de enige manier om theater te verrijken, maar muziek blijft toch iets heel bijzonder toevoegen.’

 

Vijf nummers uit de revue om je leeservaring op te luisteren:

 

A Revue speelt op zondag 12 september om 20u in DE SINGEL

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Tags: , , ,