Michaël Vandewalle en Silke Thorrez over Coupe familiale: ‘Onze spelers zijn een familiaal leger geworden’

do 02 sep 2021

Met de sociaal-artistieke voorstelling Coupe familiale (Theater Antigone & De Bolster) creëerde het regisseursduo Michaël Vandewalle en Silke Thorrez een familie op én naast de scène. ‘Die groep is zo hecht geworden. Iedereen staat voor elkaar klaar, onvoorwaardelijk.’

Jens Dewulf

Eigenlijk was Coupe familiale al geselecteerd voor het TheaterFestival in 2020. Door de bekende omstandigheden kon het veertigkoppige spelersensemble de voorstelling toen niet hernemen, maar nu is Antigone’s familiefeest weer terug van weggeweest. 

‘Alles wat binnen een familie kan gebeuren, gebeurt’. Zo vat Silke Coupe familiale samen. Het publiek maakt kennis met een familie, leert wat die is en kan zijn. Alle ergernissen, drama’s en vetes incluis. Verwijst de titel dan naar een staatsgreep? Michaël moet lachen om die vraag: ‘Nee, de coupe refereert aan het voetbal, de coupe mondiale. Denk dan vooral aan het massale feestgedruis dat met die beker gepaard gaat.’ Michaël, Silke en hun spelersequipe willen het bloedverwantschap dan ook celebreren, in al zijn facetten. ‘En natuurlijk vormt zo’n nationaal elftal een hecht team. Bij een familie is dat niet anders.’ 

Familie op en naast de scène

Dat team is niet alleen op de scène te zien. Ook ernaast zijn hechte banden ontstaan tussen alle medewerkers van de voorstelling. Dat valt al op bij hun aankomst in DE SINGEL: iedereen, jong en oud, schuift samen aan aan de tafels op de binnenkoer voor een hapje en een drankje. Het enthousiasme om weer samen te mogen spelen valt op hun gezichten af te lezen. Silke toont zich een trotse regisseur: ‘Onze spelers zijn echt een familie geworden, ondanks het feit dat hun achtergronden zo divers zijn en het project zo intens is. Ze hebben een band gesmeed.’

Hoe staan deze makers dan zelf tegenover hun familie? ‘Voor mij is die superbelangrijk’, vertelt Silke. ‘Ik kom uit een heel warm nest. Ik woon ondertussen al lange tijd in Gent, maar ik passeer nog wekelijks in West-Vlaanderen, waar ik vandaan kom. En ik maak graag een omweg om nog eens in mijn kinderkamer te slapen. Mijn familie is zo belangrijk voor mij dat ik er soms zelfs bang van word. Ik besef dat mijn ouders er op een dag niet meer zullen zijn. Dan denk ik: Silke, je moet je nu toch wel een beetje loswrikken.’ Michaël deelt die positieve ervaringen: ‘Ik heb altijd het gevoel dat er vanuit een familie een bizarre, magische kracht kan komen. Als zich een probleem voordoet dat onoverkomelijk lijkt, staat er plots een heel leger voor je klaar.’

‘Ik maak graag een omweg om nog eens in mijn kinderkamer te slapen’ – Silke Thorrez

Dat herkent Michaël ook bij het spelersensemble. Is iemand ziek? Dan komen alle spelers massaal op bezoek. Moet iemand verhuizen? Dan bieden ze spontaan helpende handen aan. Maar ook op een meer emotioneel niveau is de waarde van het sociaal-artistieke project niet te onderschatten: ‘Een aantal jaren geleden is een van onze spelers tijdens de premièrereeks uit het leven gestapt. Dat was heel heftig. Wij wisten toen niet goed van welk hout pijlen te maken. Wat er toen gebeurde op die repetitie… Ik krijg er nu nog kippenvel van. Mensen zeiden tegen elkaar: “Jij moet niet alleen naar huis, ik breng je wel.” Of: “Jij moet niet alleen slapen, blijf bij mij logeren.” Op dat waanzinnig heftige moment kwam dat leger tevoorschijn. Een diep tragisch moment, maar prachtig tegelijk.’ 

 

Een ijzersterke familieband dus, die ook tijdens de vele maanden van lockdowns en isolatie bewaard bleef. Eerst was er een zeer actieve Facebookgroep en verstuurde iedereen postkaartjes naar elkaar. Toen het weer mocht, werden er samen wandelingen gemaakt. Theater Antigone belde bij iedereen aan met verrassingspakketten. En de groepsband kende een nieuw hoogtepunt toen de repetities voor het TheaterFestival begonnen. Nadat de regisseurs eerst (om veiligheidsredenen) zoveel mogelijk met de individuele spelers aan hun scènes hadden gewerkt, kon de groep na verloop van tijd weer fysiek bijeenkomen. Toen klonk het unaniem in het sappige West-Vlaams van Kortrijk en omstreken: ‘We zin blie da we were meugn’ en ‘Mor ek e da gemist’. 

Sociaal en artistiek

Coupe familiale is een sociaal-artistiek project. Daar werd in het verleden vaak met gefronste wenkbrauwen naar gekeken, alsof dat werk geen artistieke legitimiteit bezit. Michaël is het daar absoluut niet mee eens. De essentie van het sociaal-artistieke moet volgens hem bij dat tweede liggen: ‘We proberen altijd de best mogelijke voorstelling te maken. Het is via het artistieke dat de voorstelling sociaal wordt, niet omgekeerd. Het is via de liefde voor spelen, bewegen en taal dat we dat sociale aspect kunnen creëren.’ En ook voor de spelers zelf staat dat absoluut voorop: ‘Na onze eerste doorloop – ik noem dat onze sukkeldoorloop – was een aantal spelers absoluut niet tevreden. Het moest beter. Dan moesten wij hen geruststellen dat alles wel goed zou komen. Maar de ambitie die zij toen toonden, vind ik prachtig.’ 

Soms botst een speler al eens op een persoonlijke grens. De uitdaging is dan om die te overschrijden: ‘Af en toe komt een nieuwe speler heel gesloten binnen. Dan moedigen wij die aan om iets te zeggen, al is het maar iets kleins. Als dat dan ook gebeurt, is dat een eerste kleine overwinning. En zo gaan we verder, soms zelfs totdat die persoon uiteindelijk een volledige monoloog speelt in de voorstelling.’ 

De spelers van Coupe familiale komen van zeer verschillende achtergronden. Sommigen sleuren een zware rugzak mee, anderen een heel lichte. Dat levert wel eens spanningen op, maar niet meer dan in andere projecten met professionele acteurs, aldus Michaël. Soms heeft een speler gewoon een slechte dag, maar als die dan de vloer op gaat, verdwijnen die zorgen als sneeuw voor de zon. Dat vindt Silke het mooie aan het hele project: ‘De dingen die onze acteurs in hun dagelijkse leven meedragen, kunnen door samen iets te creëren tijdelijk verdwijnen.’ 

 

De individuele spelers vormden het vertrekpunt voor de voorstelling. Voordat zij het repetitielokaal betraden, was er nog geen tekst. Michaël en Silke hebben die gebaseerd op wat er uit de groep naar voren kwam. Maar dat betekent nog niet dat Coupe familiale barst van de autobiografische monologen. ‘Er zit geen letterlijk levensverhaal van iemand in de voorstelling’, verklaart Silke. ‘Wel hebben we een heel lang vooronderzoek gevoerd. Daarna zijn we met onze spelers aan de slag gegaan: we hebben samen veel gelezen, films gekeken, geïmproviseerd en talloze gesprekken met hen gevoerd. Met alles wat we in die fase bijeengesprokkeld hebben in het achterhoofd, zijn we beginnen te schrijven. Zo hebben ze wel echt hun stempel op het stuk gedrukt. En zo is de tekst ook “van hen” geworden. Alles wat er op de scène gebeurt, is van hen.’ 

‘Het therapeutische mag wel een rol krijgen, maar dat is nooit het doel op zich’ – Michaël Vandewalle

Hoe verloopt zo’n repetitiedag ten huize Antigone? ‘We beginnen altijd met koffie’, grapt Michaël. ‘We hebben op voorhand bijvoorbeeld afgesproken dat de repetitie om 18u begint. Op dat moment moet iedereen op de speelvloer staan. Maar vanaf 16u komen de eerste vroege vogels al binnengevlogen. Die vragen dan of ze ergens mee kunnen helpen. De grote massa komt meestal rond 17u. Dan drinken we samen onze kop koffie, eten we iets. En dan wordt er natuurlijk veel gepraat. Zo wordt er al veel verteerd.’ En dat laat hen als regisseursduo dan weer toe om het artistieke van de voorstelling te bewaren. ‘Want als je ze op de vloer laat uitweiden over hun beslommeringen, dan ben je soms heel lang bezig’, lacht Silke.

De scène mocht geen therapieplek worden, zegt Michaël. ‘Wanneer we repeteren polsen we niet naar persoonlijke miserie. Ik ben geen voorstander van het idee dat “sociaal-artistiek” betekent dat het onze taak is om die individuele problematieken op de scène te brengen. Het therapeutische mag wel een rol krijgen, maar dat is nooit het doel op zich.’ Door het familiethema had het stuk gemakkelijk te ‘zwaar’ kunnen worden. Er was ruimte om over persoonlijke ervaringen te spreken, maar daarna moest daar ook een vorm aan gegeven worden. Het hyperpersoonlijke moest omgeturnd worden in het universele.  

Het individu en het collectief

‘Door de kwaliteiten van zowel de individuele spelers als de groep als collectief optimaal te benutten, weten ze een oprechtheid te evoceren die niemand onbewogen laat.’ Dat is slechts een van de lofbetuigingen die de TheaterFestivaljury in 2020 gebruikte om Coupe familiale te prijzen. Hoe is het regisseursduo daarin geslaagd? Michaël vertelt trots over de Excellijst die hij samen met Silke tijdens het repetitieproces heeft opgesteld: ‘Daarin stonden alle spelers en heel het verloop van de voorstelling. Zo hebben we gemakkelijk kunnen zien of iedereen wel zijn shine-momentje had. We vinden het echt belangrijk dat je als publiek je aandacht minstens één keer volledig op iedere individuele acteur kunt vestigen. Dat zijn dan die shine-momenten.’ 

 

Die hebben zeker niet altijd met tekst te maken. Silke en Michaël hebben gezocht naar wat de spelers uniek maakt, naar waar ze in uitblinken: iemand die een tekst op komische wijze weet te brengen, of iemand die leuk danst, prachtig zingt… Silke: ‘We kunnen dat ook alleen maar doen omdat we van Antigone zoveel tijd krijgen om ons stuk te maken. Daardoor begin je de spelers goed te kennen, ontdek je hun krachten en kan je die optimaal benutten.’ Om het collectieve dan weer te benadrukken, maakten de regisseurs een ‘stamboomscène’. Die begint met twee oudere echtparen, de padrés en de madrés, waarna er aangetrouwde familie bijkomt, er worden kinderen geboren, koppels scheiden en alleenstaanden vinden elkaar. ‘Daardoor besef je dat elke scène deel is van een veel groter geheel, namelijk die familie’, zegt Michaël.

Het regisseursduo hoopt dat Coupe familiale herkenning oproept bij het publiek. ‘Als je iets van jezelf herkent in een voorstelling, dan ben je verbonden met wat daar op dat podium gebeurt’, vertelt Silke. ‘En dan ben je geraakt’, vult Michaël aan. ‘Ik ben iemand die graag geraakt wordt. Misschien ben ik daarom sentimenteel, maar bij een Disneyfilm kan ik echt zitten janken. Je publiek kunnen ontroeren, dat is het mooiste wat er is.’ Hij vertelt over een ontroerend voorbeeld: ‘Er was een poosje geleden een vrouw die naar de voorstelling kwam kijken. Kort voordien was ze haar moeder verloren. Ze vertelde mij dat ze haar verdriet nog geen plaats had weten te geven. Onze voorstelling had haar ontroerd. Zo sterk zelfs dat ze tot een inzicht was gekomen over wat haar moeder voor haar betekend had. Toen dacht ik: wauw… Dat is helemaal niet onze bedoeling, maar dat we iemand zo hebben weten te raken, vind ik prachtig.’ 

Coupe familiale speelt op 2 en 3 september in DE SINGEL. 

Tags: Coupe Familiale, Theater Antigone, De Bolster, Michaël Vandewalle, Silke Thorrez, Jens Dewulf