‘Ik maak al vijftien jaar ruimtes en er is niets wat nu nog ergens bestaat’

do 07 sep 2017

 

Met drie selecties voor het TheaterFestival is scenograaf Jozef Wouters in september niet van de planken weg te slaan. Zijn decors voor Niets, alleen en INFINI 1-15 vertrokken steeds van dezelfde drijfveer: het verlangen van een ander in ruimte omzetten.

Gilles Michiels

Zijn kunstwerken zijn gesprekken, zijn decors onderhandelbaar: de ruimtes van Jozef Wouters beginnen steevast bij een samen­werking. In de nihilistische jeugdvoorstelling Niets toverde hij voor theaterregisseur Freek Vielen een rockpodium tevoorschijn, in alleen is Sara De Roo in een dans met zijn scenografie verwikkeld. Maar ook voor INFINI 1-15, dat hij zelf op poten zette, vroeg Wouters aan andere kunstenaars welke ruimte ze verbeeld wilden zien in het theater. De vijftien monumentale theaterdoeken of infini’s die zijn vraag opleverde, ontstonden in het Decoratelier dat hij als resident van dansgezelschap Damaged Goods ter beschikking krijgt. En daarvan mogen wat hem betreft ook ingenieurs, kunstenaars en publiek gebruikmaken.

Zie je jezelf hier als een ondernemer?
Neen, maar je zou kunnen zeggen dat het Decoratelier als plek een onderneming is, in de zin dat het verantwoordelijkheden neemt. Ik resideer hier, maar doordat ik scenograaf ben en geen individueel kunstenaar is het atelier van veel mensen. Iedereen met wie ik samenwerk, maar ook onbekenden komen hier over de vloer. Zo geef ik ruimte aan andere projecten. Het Decoratelier kan dankzij Damaged Goods kiezen waarin het ‘investeert’, maar is er dan wel zelf verantwoordelijk voor. De uitdaging is om deze plek te runnen zonder een organisatie te zijn. Ik wil de ruilhandel in deze samenwerkingen geen economie noemen. Ik ben bereid om in die mate een ondernemer te zijn dat ik zelf kan kiezen hoe we deze ruimte gebruiken.

 

‘Ik krijg het gevoel dat wat ik maak ook over de ruimtes gaat die mensen mogen innemen in een maatschappij.’

 

Ervaar je die vrijheid ook in je beroep als scenograaf?
Wat mij interesseert aan scenografie is dat de ruimte ervan geen architectuur is, maar eerder een proto-architectuur die meer model is dan realiteit. Een scenografie lijkt een flexibele ruimte omdat ze onderhandelbaar is: ze kost niet veel en kan snel veranderd worden. Volgens mij kan ze ook iets zeggen over de onderhandelbaarheid van onze sociale ruimte. Ik krijg het gevoel dat wat ik maak niet alleen gaat over een podiumdecor, maar ook over de ruimtes die mensen mogen innemen in een maatschappij. Ik denk dat ons begrip van publieke ruimte onder druk staat, dat de stad of de samenleving als een gedeelde ruimte aan het veranderen is. Als scenograaf moet je je beroep dan herzien.

Zie je in dat opzicht een verschil tussen INFINI 1-15, een project dat je zelf opstartte, en Niets of alleen?
Voor INFINI 1-15 vroeg ik me af wat het betekende om als scenograaf, iemand die in de regel toegepast werkt, zelf een project te beginnen. Ik wilde exact hetzelfde doen als de 18de-eeuwse scenograaf Giovanni Servandoni: een voorstelling maken met enkel ruimte, enkel doeken. Maar de methodologie bleef hetzelfde: een samenwerking die vanuit een gesprek ontstaat.

Zo hebben we het decor van Niets al een jaar voor de opvoering bedacht, toen Freek nog niets geschreven had. Hij zou voor het eerst in een groot theater werken. Ik wou dat die theater­machine een speeltuin werd en stelde voor de voorstelling halverwege in een Rock Werchter-podium te veranderen. Ik hoopte dat de transitie van een kaal podium naar zo’n scène Freeks schrijven zou beïnvloeden.

Bij Sara De Roo merkte ik dat zij de beweging om alleen op het podium te staan enorm belangrijk vond. Ze komt uit het collectief tg STAN en bracht nog niet vaak een monoloog. Die keuze voor een­zaamheid wilde ik tonen. Wanneer zij de randen van het theater aftast, lees ik dat als een verlangen om, in een soort dans met mijn scenografie, te begrijpen in welke ruimte ze staat. De samenwerking met Sara voelde aan als een waanzinnig mooie dans.

Zijn de ruimtes die je maakt steeds functioneel?
Een ruimte gaat altijd uit van een potentiële gebruiker. Het inbeelden van zo iemand beïnvloedt de manier waarop ik bouw. Anderzijds is het als gebruiker van een ruimte vervelend als je voelt dat er iets van je verwacht wordt. Dat probleem probeer ik als scenograaf te dramatiseren.

Ik wil geen vage ruimtes maken. Gedefinieerde ruimtes scheppen vrijheid. De rockscenografie creëert ruimte voor Freek om op zoek te gaan naar een kant die pathetischer is dan hij zelf zou kiezen. In alleen heb ik door de tribune naar rechts af te buigen, vastgelegd hoe de collectieve blik georganiseerd is. Maar in het decor laat ik Sara doen wat ze wil. Je heel precies inbeelden hoe een ruimte gebruikt kan worden en haar vervolgens loslaten wanneer ze gebruikt wordt: die interactie boeit me.

Zo’n gedefinieerde ruimte had ook de keuken kunnen zijn waarin we zitten. Vrijheid is er althans genoeg. De keuken is nauwelijks afgescheiden van het atelier en zo ruim dat er probleemloos een infini in zou passen. Behalve onze tafel en twee stoelen is ze zo goed als leeg, de ruimte lijkt dan ook te groot uitgevallen voor een één-op-ééngesprek. De verwachte galm blijft echter uit. Jozef Wouters spreekt op fluistertoon, met de handen voor de mond, zodat de setting tot het bereik van zijn stem wordt herleid. Daardoor krijgt de ruimte iets intiems, alsof we niet in een atelier maar een gezellig koffiehuis zitten. Zelfs tijdens het praten creëert Wouters ruimtes.

Het publiek komt in dit atelier dingen bekijken die niet af zijn. Maakt dat je kwetsbaar?
Ik ben altijd op zoek naar de fase tussen de maquette en de afgewerkte vorm: de ruimte die twijfelt of ze al echt is of nog in ontwikkeling. Ook van het Decoratelier is het niet duidelijk of hij af is of een ruïne, gemeenschappelijk of afgesloten. Vroeger was hier een fabriek van auto-onderdelen, binnen twee jaar wordt dit platgegooid en komt er een kindercrèche. Het besef dat dit een transitieplek is en ik daar maar een deeltje van ben, vind ik oneindig interessant. Mijn werk moet niet bewaard blijven. Ik maak vijftien jaar ruimtes en er is niets wat nu nog ergens bestaat.

Gelukkig bestaan de infini’s nog even. Welk decordoek zal je het meeste bijblijven?
Dat zullen ze allemaal. Echt waanzinnig. Die voorstelling is helemaal in mijn hart gekropen. Maar als ik moet inzoomen op één werk, kies ik voor de samenwerking met Rebekka De Wit. Zij is schrijfster en kwam na een lange zoektocht in Amerika terecht. Ze kwam terug met een foto van een taart die ze gezien had in Charleston, waar niet zo lang daarvoor een schietpartij had plaatsgevonden (in een kerk op 17 juni 2015, waarbij negen doden vielen, red.). Rebekka was naar die kerk gegaan. Toen zij daar was, kwam een vrouw uit de buurt binnen met een taart in de vorm van die kerk. Ze gaf die aan de gemeenschap van zwarten en droeg daarna een tekst voor waarin ze zei hoeveel pijn ze voelde. Rebekka nam er een foto van omdat zij op zoek was naar een ruimte die over vergeving ging. We hebben besloten om die taart na te maken, zodat de stukken één voor één uit de toneeltoren konden komen, opgebouwd in een choreografie van tien minuten. Het decor was af, maar Rebekka wilde nog iets schrijven. Toen ze naar onze repetitie kwam kijken, zag ze op een gegeven moment alle technici in die taart kruipen. Dat vond ze prachtig. Dat beeld is uiteindelijk haar titel geworden: Until we find a tragedy that is big enough to fit us all. Haar tekst vertrok bij het decor. Het is toch fascinerend dat iemand zo’n ervaring meemaakt bij een representatie van een kerk in de vorm van een taart?

Dit interview werd afgenomen in opdracht van Flanders DC, het aanspreekpunt voor ondernemers in de creatieve sector. Lees meer verhalen op www.flandersdc.be/nl/magazine.

Welkom op de boekpresentatie INFINI 1-15 op zaterdag 9 september om 17u in het Decoratelier.

Bekijk hieronder een videoreportage van Kim Snauwaert.

Tags: Kim Snauwaert, HETPALEIS, Sara De Roo, Tg Stan, Gilles Michiels, Alleen, Jozef Wouters, Niets, INFINI 1-15, De Nwe Tijd