Jan Fabre reageert op de State of the Union

di 30 aug 2016

De State of the Union van Wouter Hillaert weekt duidelijk heel wat los. Met maar liefst 4500 views (and counting) is het veruit het meest gelezen artikel op onze blog. Heel wat journalisten en theatermakers kropen bovendien in hun pen om te reageren. Hier de reactie van theatermaker en kunstenaar Jan Fabre, die in De Standaard van 30/8 verscheen.

ZETTEN DE TACHTIGERS EEN STAP OPZIJ?

Jonge generatie: opgepast voor de oproep tot radicalisering in de State of the Union van Wouter Hillaert, schrijft Jan Fabre. Nieuwe talenten horen theater te maken waar en hoe zij willen, zonder vooropgestelde ideeën.

In 2005 maakte ik voor de Cour d’Honneur in Avignon Je suis sang, een internationaal bejubeld pamflet tegen bloedvergieten vanwege kerkelijke en politieke macht, een pleidooi voor de bevrijding van het lichaam van zijn beperkingen en zijn taboes. Over die productie schreef Wouter Hillaert in De Morgen: ‘Verwelkom de terroristen met grote égards op de eerste rij. (…) Hun bom zou de voorstelling alleen maar consequenter maken.’ Verder maakt hij de vergelijking tussen mijn werk en dat van Al-Qaeda en Hezbollah. Wat is de drijfveer van een theatercriticus om dit soort oproep te doen? Hillaert schreef ook een boek over de theatergeschiedenis van Vlaanderen. Ik trok mijn bijdrage en foto’s terug wegens gebrek aan vertrouwen in de ernst van deze publicatie. Zonder mijn toelating heeft hij toch delen van het interview gepubliceerd. Jonge generatie: behoed je voor geschiedvervalsing. Getuige hiervan opnieuw zijn State of the Union. Al dertig jaar ervaar ik omtrent mijn theaterwerk dezelfde reactie. Er is voor mij als theaterkunstenaar niet veel veranderd in dit land. Ik werd nu, na zowat vijftig producties waarvan de meeste in heel de wereld werden getoond, voor de tweede keer geselecteerd voor het TheaterFestival. Ik zal wel een van de minst begaafde theaterkunstenaars van de Lage Landen zijn. Of misschien is mijn werk te ‘radicaal’? Ook nu was de jury verdeeld over de selectie van Mount Olympus. Ik heb geaarzeld om de uitnodiging te aanvaarden, maar heb het gedaan voor de honderden toeschouwers die mijn voorstelling wilden zien en geen plek meer konden bemachtigen.

Welke ivoren toren?

In zijn State of the Union doet Hillaert artiesten die sinds de jaren 80 het theater radicaal vernieuwd hebben en blijven vernieuwen af als wereldvreemde navelstaarders en machtspotentaten die verantwoordelijk zijn voor de problematische omstandigheden waarin jonge artiesten vandaag werken. ‘Een van onze grote talenten’ die jaren geleden op de radio wel degelijk terecht de vraag stelde naar de troonopvolgers, zit volgens Hillaert eigenlijk gewoon deuntjes te fluiten in zijn ivoren toren. Zelf zou ik het woord ‘troonopvolger’ niet in de mond nemen. Net als vele theaterkunstenaars van mijn generatie word ik zeer gelukkig van nieuwe energie, van jong talent dat fris en ongebonden zijn weg zoekt. Ik moedig het al jaren aan, onder meer door mijn Troubleyn/Laboratorium als repetitieplek open te stellen en omkadering te bieden. Met P.U.L.S., een initiatief van Toneelhuis, zal ik samen met Guy Cassiers, Jan Lauwers, Alain Platel en Ivo Van Hove jonge theatermakers begeleiden. Ik kijk vandaag met vreugde naar de ontwapenende, trefzekere en talentvolle entree van jonge mensen, die overigens binnenkort ook in het Troubleyn/Laboratorium optreden in het kader van het festival ‘Love at first sight’ van Toneelhuis.

En nee, deze hoeven niet de wijk en straathoek als actieterrein te kiezen om daar vervolgens doorgaans oninteressant theater te maken, politiek correct, uit vrees dat ze anders worden afgedaan als ouderwets of lonkend naar centen en macht. Wat een dogmatiek! Laat jonge nieuwe talenten in godsnaam theater maken in een theaterzaal, op een plein, wherever, wat hén de juiste optie lijkt. Zadel hen niet op met het idee dat, indien ze kiezen voor het ontwikkelen van een eigen artistiek traject dat niet meteen inspeelt op de maatschappelijke noden, dat ze dan hoe dan ook navelstaarders zijn in een ivoren toren! Soms surpasseert grote kunst de realiteit.

Het dogmatisch kijvende vingertje

Als het over radicalisering moet gaan, geef dan iedereen de ruimte en de kans om zijn eigen traject te vinden. Kunstenaars hebben meestal geen talent als straathoekwerker. En straathoekwerkers hebben geen talent als kunstenaar. Maar jonge kunstenaars, probeer met zingeving, en aandacht voor tijd, empathie, koppigheid en spiritualiteit een betere wereld voor te stellen, zoals de schrijvers, componisten, beeldend kunstenaars en theatermakers van mijn generatie nog steeds doen.

De 24-uren productie Mount Olympus, die volgens Hillaert met 2,40 uur volstaat, is hier het levende voorbeeld van, als ik de laaiend enthousiaste reacties van de verzamelde wereldpers en het publiek mag geloven. Overigens: aan ‘joie de vivre’, ‘fun’, ‘fantasie’, ‘naïviteit’ is er in mijn entourage geen gebrek. Mount Olympus gaat weg van het idee van prêt-à-porter dat binnen het systeem past. Er is twaalf maanden aan gewerkt met zevenentwintig performers. Niet zoals de meeste producenten in Europa nu opleggen: tien weken repetitie, première, en in het beste geval een tournee. We kiezen al dertig jaar voor het mooiste ruilmiddel: tijd en spiritualiteit. En niet de kapitalistische reflex van economische groei en winst. Mount Olympus is wel degelijk een politieke voorstelling – lees ook de teksten die auteur en activist Jeroen Olyslaegers in mijn opdracht schreef – ontstaan uit een verzet van wat er zich vandaag in de wereld afspeelt. Don’t mix things up, Wouter Hillaert, Hart boven Hard is lovenswaardig en uw eigen navel, maar stop met dat dogmatisch kijvende vingertje aan het adres van artiesten die jarenlang hebben gevochten om hun werk in de wereld vandaag te kunnen maken en dat nog dagelijks moeten blijven doen. Want weinig producenten vandaag steken inderdaad hun nek nog uit voor kunstenaars die afwijken van de politiek correcte norm. Slechts één Vlaamse producent durfde Mount Olympus mee te produceren.

Anderen maakten me duidelijk dat een project van 24 uur economisch onverantwoord was, niet meer van deze tijd en dat er geen publiek voor zou zijn. Dat is dan ook het enige waar ik u in volg: een tweede Vlaamse Golf, een van onze instellingen, is nodig. Al vermoed ik dat we daar niet hetzelfde mee bedoelen. Succes met dat pleidooi voor engagement en solidariteit, het zou geloofwaardiger zijn mits meer respect voor de dagelijkse strijd van kunstenaars uit álle generaties. Speel ze niet uit elkaar als je tegelijk voor verbinding pleit. Onze jonge artiesten zijn verstandiger dan dat.

Jan Fabre

Tags: State of the Union, Wouter Hillaert, Jan Fabre, Mount Olympus