SAVE THE DATE 05 SEP – 15 SEP 2024 ANTWERPEN

05 SEP - 15 SEP 2024 / ANTWERPEN

‘Het proces dat de jongeren doormaakten tijdens het maken is eigenlijk de ware politieke daad’ – interview met Michiel Vandevelde

do 12 sep 2019

Met Paradise Now (1968-2018) brengt Michiel Vandevelde in samenwerking met een bende jongeren van fABULEUS een terugblik op vijftig jaar strijden, maar heeft hij ook een onuitwisbare stempel gedrukt op de levens en blikken van zijn performers. Wij gingen in gesprek over hoe dat net in zijn werk gaat.

Ans Van Gasse en Emmanuel Vanderbeek

Hoe was het voor jou om je werk- en denkproces toe te passen op jongeren, hoe verliep die samenwerking?

‘In het begin moet het voor de jongeren vooral heel vaag zijn geweest. Ze waren heel verward, denk ik. (lacht) Veel van hen waren zeer jong en hadden dus nog niet veel ervaring met kunst, waardoor zo’n professionele productie instappen sowieso een hele ervaring was voor hen. Daarnaast hield ik heel bewust mijn opzet zeer vaag. Ik wilde hen uit hun comfortzone halen en een unieke groepsdynamiek op gang brengen. Een beetje verwarring helpt daar wel bij.’

‘Intussen weten ze wel dat dat een bewuste keuze was van mij – nu wordt er wel eens gelachen hoe onduidelijk alles toen was. We hebben een jaar aan de voorstelling gewerkt. In de helft van het maakproces begin ik structuur toe te voegen en een concrete vorm voorop te plaatsen, en dan begrijpen de jongeren waar het naartoe gaat.’

‘Natuurlijk heb je nooit van in het begin een écht concreet idee over zo’n voorstelling, maar Paradise Now is wel echt ontstaan uit een fascinatie en onderzoek. Ik had het boekje met het script van de originele versie van Paradise Now van The Living Theatre en ik had die voorstelling een paar keer kunnen bekijken op het internet. Daarnaast is er heel veel over geschreven. Die artikels heb ik samen met de performers gelezen en er bepaalde oefeningen aan gekoppeld.’

‘Het was wel een zoektocht hoe we dat alles nu concreet op scène zouden zetten. Ik wou absoluut geen re-enactment, dat wist ik. Ik wilde iets zeggen over de vijftig jaar tussen de twee voorstellingen en wat daarin is veranderd. Hoe kijkt de generatie van nu daarop terug?’

Hoe was dat voor de jongeren om terug te kijken op die vijftig jaar? Ze hebben daar, net als jij, niet echt iets van meegemaakt.

‘Ik heb er – bewust – eigenlijk amper iets van meegemaakt. Maar net dat was interessant: ons maakproces was op die manier een vorm van bewustwording. De jongeren kwamen zo in contact met de geschiedenis – van activisme, revolutie, protest – op een manier waarop ze er voordien nog nooit aan waren blootgesteld. Hun politiek bewustzijn was aan het begin van dat repetitiejaar echt niet zo groot, dus in die zin zie ik deze voorstelling voor hen als een emanciperend proces. Ze hebben geleerd over protest, maar ook over wat je zelf kan doen, hoe je een positie kan innemen.’

‘Op die manier is Paradise Now iets dat in twee helften uiteenvalt. Je hebt enerzijds een voorstelling, die min of meer aangenaam is om te bekijken, maar het proces dat de jongeren doormaakten tijdens het maken is eigenlijk de ware politieke daad. Als je daar met henzelf over spreekt, hoor je dat het echt om een transformatie gaat.’

Zijn jongeren vandaag even politiek geëngageerd als jouw generatie en de generaties daarvoor?

‘Ik denk dat politiek engagement altijd aanwezig is. Er zijn altijd wel acties, kijk nu naar de klimaatmarsen. Aan het begin van het proces heb ik wel mijn ideeën moeten bijstellen, omdat hun politiek bewustzijn kleiner was dan ik aanvankelijk dacht. Op zich is dat logisch, ze waren echt jong. Uiteindelijk is hun groei dan wel weer enorm interessant om getuige van te zijn.’

‘Zo’n politiek bewustzijn varieert ook. Soms komt er echt een uitzonderlijke energie samen – zoals met een klimaatactie. Op andere momenten is dat individueel. Toen ik jong was had je de Occupy-beweging en de Indignado’s. In vergelijking daarmee is de klimaatbeweging van nu wel iets dat meer is gestart vanuit de jongeren zelf.’

Ben je zelf een activist?

‘Ik ben veel gaan betogen. Toen ik jonger was deed ik vooral mee aan de klimaatactiekampen in Antwerpen, later ben ik actief geweest in Indignado en Occupy. Het is altijd een zoektocht geweest voor mij hoe ik dat kan verwerken in mijn kunst. Paradise Now was daarom ook zo’n goed voorbeeld. The Living Theatre slaagde er destijds echt in om een politieke urgentie te verweven in hun voorstelling zelf.’

‘Mijn activisme is nu wel verengd: ik houd me vooral bezig met de kunstwereld. Ik kom met onder meer het Handvest voor de podiumkunstenaar nu vooral op voor fair practice en soortgelijke dingen. Ik heb niet meer de tijd om met veel tegelijk bezig te zijn, dus richt ik me op interne zaken.’

‘Of je vandaag nog kan choqueren? Ja en nee. Als je op bepaalde politieke pijnpunten inspeelt, kan je een zekere controverse teweegbrengen’

In welke mate komt de voorstelling uit de jongeren zelf?

‘Goh, niet echt veel. Een deel van het proces was vooral het projecteren van al het materiaal op hun lichamen en kijken hoe ze daarmee samenvallen – of net niet. Op die manier ontstond dat proces van bewustwording, dat dan ook in hun lichaam zat. Dus er was relatief weinig inbreng, maar vooral verwerking van die iconische beelden en het materiaal van The Living Theatre zelf.’

‘De teksten aan het eind zijn wel een echte mix van bestaande denkers en ideeën van de jongeren zelf. Toch vind ik het traject dat we hebben afgelegd in dat jaar nog altijd het belangrijkste aspect van de voorstelling.’

Je bent niet de enige die met een maatschappelijk geëngageerde voorstelling speelt op het TheaterFestival. Moet theater aanzetten tot actie of een expliciete politieke boodschap uitdragen?

‘Kunst heeft altijd een politieke lading, of je het nu wilt of niet. Ook minimalistische kunst uit de jaren ‘70 was politiek, al wordt dat weinig zo besproken. Maar voor mij is de politiek achter het proces van het maken veel belangrijker.’

Wat kunnen de voorbije vijftig jaar ons leren?

‘De oproep van de voorstelling zit in dat tweede en derde deel. Het eerste deel is een soort reis door de geschiedenis, maar in het tweede deel komt de collectiviteit naar boven en hoe dat een proces van vallen en opstaan is. Je ziet dat in de beelden die ze samen maken. Soms lijkt het alsof ze zomaar iets doen, en soms komt alles echt samen en vormen ze een collectief.’

‘De teksten op het einde, in het derde deel, gaan dan weer over een gevoel van wanhoop. De voorbije eeuw is er zoveel ondernomen, maar het leidt vaak nergens naar. De oefening is om dan, in die wanhoop, toch een vorm van samenzijn en gezamenlijke energie te vinden.’

The Living Theatre choqueerde eind jaren zestig met Paradise Now. Recensies waren soms moordend. Kan theater nu nog choqueren?

‘Ik denk niet dat het als choquerend werd ervaren, maar het was echt een grensverleggend stukje toneel. Er was wel dat naakt, maar dat moet je zien in die tijd. Ik denk niet dat dat choquerend was. Er zijn later veel meer choquerende dingen gebeurd – kijk maar naar het Wiener Actionisme.’

‘Wat natuurlijk wel zo is, is dat het een radicaal nieuwe vorm van theater bracht. Je moet je inbeelden: theater was spreken, dat was bourgeoisie. En dan had je plots The Living Theatre met een compleet andere visie op theater. Voor de bourgeoisie critici was dat controversieel. De voorstelling daarentegen… Op zich was dat een vijf uur durende happening en dus eigenlijk maar saai. Als er een avond geen klik was met het publiek zat je gewoon te kijken naar een orgie waar je niet aan deelnam.’

‘Of je vandaag nog kan choqueren? Ja en nee. Als je op bepaalde politieke pijnpunten inspeelt, kan je een zekere controverse teweegbrengen, maar dat behoeft natuurlijk een uitgekiend spel met media en dergelijke als je écht iets wilt doen bewegen.’