het Theater Festival

‘Het nieuws over het wegspoelen van dorpen voelde ook aan als het wegspoelen van mijn herinneringen aan Brazilië’

vr 01 sep 2017

 

In de bergen van Minas Gerais in Brazilië bezwijkt op 5 november 2015 een dam gebouwd door het mijnbedrijf Samarco. Het gevolg? Een giftige modderstroom veegde een aantal dorpen in de nabije vallei van de kaart. Silke Huysmans en Hannes Dereere reisden in de nasleep van deze ecologische ramp af naar Brazilië. Mining Stories is hun theatraal verslag.

Lynn Elshof

Dag Silke en Hannes. Laten we in België beginnen. Hoe hebben jullie elkaar als duo gevonden?

Silke Huysmans: Voor mijn afstudeervoorstelling aan het KASK heb ik Hannes voor de eerste keer gevraagd om samen te werken.

Hannes Dereere: Het zou voor één keer zijn. Maar na één voorstelling, kwam er een tweede. En een derde. En…

Silke: Ik voelde wel dat ik een partner nodig had. Toen Hannes en ik elkaar ontmoetten, bleek al snel dat we dezelfde interesses deelden. Toen we later een koppel werden, bleek het een mooie stap om ook samen een voorstelling te proberen maken.

Hannes: Onze visies lijken wel op elkaar, maar zijn niet exact hetzelfde. Mijn sterke kanten zijn niet Silkes sterke kanten, en haar sterke kanten zijn mijn zwaktes. We zijn dus erg complementair. (lacht)

Silke, jij groeide als kind op in Minais Gerais, het gebied van de ramp. Hoe kijk je terug op je jeugd daar?

Silke: Ik ben geboren in Manaus. Eén jaar later zijn we verhuist naar Mariana, waar ik tot mijn zevende heb gewoond. Van het besluit van mijn ouders om terug te keren naar België heb ik enkel nog een vage herinnering: het afscheid nemen op school. Kinderen passen zich snel aan, weet je. Terug in België kon ik al na een maand weer vloeiend Nederlands spreken. Al maak in nu nog steeds wat foutjes. Portugees blijft toch mijn moedertaal. Toen ik voor dit project voor het eerst terugkeerde naar Brazilië, schrok ik wel van het immense landschap en de bergen. Als kind heb je daar zo weinig besef van.

Hannes, had jij al een band met Brazilië?

Hannes: Ik was er nog nooit eerder geweest. Het was een aparte ervaring om voor het eerst Brazilië te bezoeken in het kader van ons project. We hebben immers heel wat intense gesprekken gevoerd over die mijnramp. Het heeft een grote impact op mij nagelaten. Maar de mensen zijn er zo warm. We zijn overal heel goed ontvangen.

Silke: En het was warm in Brazilië. Dat heb jij graag, hé. (lacht)

Hoe vernam je het nieuws over de ramp in de vallei?

Silke: In de week voor de ramp las ik de thesis van mijn vader en was ik met mijn hoofd veel in Brazilië. Niet lang daarna kreeg ik bericht van een vriendin van mij daar dat er een van de grootste ecologische catastrofes ooit gebeurd was. Na het horen van dat nieuws voelde het wegspoelen van dorpen ook als het wegspoelen van delen van mijn herinneringen.

© Tom Callemin

Terug naar Brazilië

Voelden jullie na het nieuws over de ramp meteen de noodzaak om er een voorstelling over te maken?

Hannes: We waren in die periode net gestart met de voorbereidingen van een nieuwe voorstelling. Een groot deel van de thematiek uit Mining Stories, namelijk dat geschiedenis zich steeds weer herhaalt, zat daar toen ook al in. Catastrofes zoals de mijnramp zijn al eerder gebeurd en zullen weer opnieuw voorvallen. Dit soort dambreuken herhalen zichzelf in de geschiedenis, steeds volgens eenzelfde economisch patroon: globale grondstofprijzen stijgen, mijnbedrijven nemen hierop meer risico’s en dus ontstaan er telkens meer rampen.

Jullie verrichtten eerst heel wat research voor Mining Stories.

Silke: Ja. Na drie maanden onderzoek hadden we ongeveer dertig interviews verzameld waarin verschillende perspectieven over de mijnramp te horen waren. Naast de thematiek van circulaire geschiedenis waren wij ook al bezig met storytelling. Iets waar het mijnbedrijf na de ramp overigens zelf op inspeelde. Samarco zette een dure reclamecampagne op poten waarin ze opriepen om ‘het verhaal steeds vanuit verschillende hoeken te bekijken’. Waarmee zij natuurlijk bedoelden ‘zie ook hoe moeilijk wij het hebben’. Dat was voor ons een trigger om het verhaal van verschillende perspectieven te bekijken en de mensen daar te gaan interviewen. Dat ik daar ben geboren was een uitgelezen kans om het verhaal over die mijnramp naar hier te brengen.

Hannes: De mijnramp is enkel de casus. Onze voorstelling gaat vooral over hoe je je als mens verhoudt tegenover een wereld waarin veel gebeurt. Dat is een heel universeel gegeven. Mensen kunnen zich zo ook herkennen in een verhaal dat zich ver van hen afspeelt.

 

‘In Mining Stories zetten we in op complexiteit en nuance. We willen niemand in de positie van de slechterik duwen.’

 

Hoe was het om opnieuw naar Minas Gerais te gaan, Silke?

Silke: Erg bijzonder. Iedereen die ik er nog kende, was zeer blij om me weer te zien. Ik heb altijd de dubbele nationaliteit gehad, maar pas bij het terugkeren voelde ik dat ik ook in Brazilië nog een verhaal heb.

Hannes: Zeven maanden na de ramp zijn we naar Brazilië vertrokken. Zo’n reis vraagt wel wat voorbereiding. Op voorhand hadden we uitgestippeld welke mensen we graag wilden spreken en welke vragen we hen zouden stellen. Die persoonlijke verhalen hebben we dan stapsgewijs gekoppeld aan de mensen die specifiek vanuit hun vakgebieden erover spreken: een priester, een neuroloog en een econoom.

Hoe reageerden de inwoners op die ramp?

Silke: We merkten dat wanneer er iets heel tragisch gebeurt, men altijd eerst aan persoonlijk verlies denkt: het verlies van al je spullen en je herinneringen. Dat zag je ook bij de inwoners van Mariana. Daarna kan je pas zien wat er eigenlijk écht gebeurd is.

Hannes: De volgende stap is dan de vraag: ‘hoe moet het verder?’

Silke: Na een ramp is iedereen gericht op verdergaan met het leven. Maar als het probleem zelf niet opgelost wordt, zal het zich telkens weer herhalen. Dat zie je overal ter wereld. Zo’n ramp raakt mensen even, maar daarna willen ze weer zo snel mogelijk verder. Terwijl er fundamenteel weinig verandert.

Was er een verschil in jullie verwachting en wat jullie daar ter plekke aantroffen?

Silke: Toen we aankwamen in Mariana, de oudste stad van de mijnprovincie op vijftig km van de dambreuk, zag je eigenlijk niet dat er een ramp was gebeurd. Althans, niet op het eerste gezicht. Na een paar dagen zie je pas de problemen en het verlies. Maar het was moeilijk om erover te praten omdat de inwoners zo afhankelijk zijn van die mijnbouw. Het was triestig om te zien dat maar een kleine groep van activisten bezig was het bedrijf wakker te schudden. De meerderheid probeerde gewoon verder te leven zonder dat ze echt vooruitzichten hadden.

Hannes: Het is een van de grote constanten in alle gesprekken die we daar hebben gevoerd. ‘Het is verschrikkelijk wat er is gebeurd, maar we moeten zo snel mogelijk weer verder gaan en de mijnen
opendoen, want kijk eens naar de grote rij voor het werkloosheidsbureau!’. Voor ons is dit moeilijk te begrijpen, maar vanuit hun perspectief is het heel simpel. In Mining Stories zetten we ook in op die complexiteit en nuance. We willen niemand in de positie van de slechterik duwen.

© Sarah Oyserman

Op de foto met de burgemeester

Hoe verliep jullie onderzoek in Brazilië?

Silke: We dachten dat we zeer goed voorbereid waren, maar eens we daar arriveerden… (lacht) Eenmaal ter plekke verliep alles toch behoorlijk chaotisch. Mensen die je ergens mee naar toe nemen, terwijl je iets anders had gepland. Maar net omdat we daar geen vreemden waren, ging er ook veel vanzelf.

Hannes: En juist daardoor hebben we ook absurde dingen meegemaakt die je op voorhand niet kunt plannen.

Silke: Ons bezoek aan Bento Rodrigues bijvoorbeeld. Dat is het eerste dorpje dat werd verwoest door de modderstroom. Eigenlijk mocht daar niemand op die site komen. Maar via via konden wij daar heen, onder politie-escort.

Hannes: We wilden ook graag de burgemeester spreken, maar we wisten niet hoe. Eenmaal daar werd ons beloofd dat het wel ging lukken. Vervolgens hoorden we er lange tijd niks over, tot we telefoon kregen met het bericht dat de burgemeester binnen drie minuten voor onze deur zou staan. (lacht)

Hoe stonden de inwoners tegenover jullie theaterproject?

Hannes: Alle gesprekken verliepen erg gemoedelijk. We hebben veel geluisterd en zelf geen mening gevormd.

Silke: Ik denk dat de mensen daar wel apprecieerden dat er naar hen geluisterd werd. We mochten zelfs met de burgemeester op de foto voor de krant. (lacht)

Wat is jullie het meest bijgebleven van het bezoek?

Silke: We hebben er een paar dagen met kinderen gewerkt. De eerste dag legden we grote witte doeken op de grond met penselen en verf erbij. We zeiden hen: ‘schilder maar jullie landschap als decor’. We hadden daarbij niks gezegd over de ramp. Ze begonnen met het schilderen van een mooie berg, met veel groen en een zonnetje. Een heel vredevol landschap. Maar plots pakten ze de tube bruine verf, die ze op hun handen uitsmeerden, en begonnen ze het landschap te bekladden. Ze ensceneerden als het ware de modderstroom op doek. Dat was een pakkend moment.

Voelen jullie nog de nood om terug te keren naar Brazilië?

Hannes: We gaan sowieso terug, dat staat vast!

Silke: De inwoners willen ook heel graag dat wij onze voorstelling daar gaan spelen. We voelen ons ook wel genoodzaakt dat te doen. Dus de plannen zijn er wel. In Marina zelf willen we ook iets doen naast het spelen Mining Stories, iets om aan de mensen terug te geven.

One Comment

  • deconinck mieke schreef:

    ammai al mooi om te lezen, wat wordt het straks als ik het zie.. ik stuur het door naar anneleen en steven..

    Veel succes !!

    T. Mieke

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Tags: , , ,