het Theater Festival

‘Het is niet mogelijk om iemand helemaal te belichamen’ – interview met Tom Adjibi

do 05 sep 2019

Een auditie in Luik. Milo Rau, artistiek leider van NTGent en regisseur die vaak stof doet opwaaien met zijn politiek geladen voorstellingen, zoekt acteurs. Voor zijn nieuwe voorstelling La Reprise wil hij inzoomen op de brutale en homofobe moord op Ihsane Jarfi, een 32-jarige man die in 2012 naakt en verminkt werd teruggevonden in een veld nabij Luik. Een van de auditanten is de 32-jarige Tom Adjibi, Fransman, maar al een tijdje woonachtig in Brussel. Milo Rau kiest hem voor de rol van Jarfi.

Simon J. Bellens en Simon Baetens

‘Waarom speel je theater?’ zo spelen de acteurs in La Reprise deze audities na. ‘Het is de leerschool van het leven’, zegt Tom Adjibi, waarmee hij alludeert op iets dat de beroemde Franse actrice Léa Seydoux (La vie d’Adèle, Spectre) ooit zei, waarna hij luid begint te lachen. Feit en fictie zijn in La Reprise van meet af en aan met elkaar verweven, zoals we ondertussen van Rau gewend zijn.

Voor het Vlaamse theaterpubliek is La Reprise de eerste kennismaking met Adjibi, maar zeker niet de laatste. Momenteel werkt hij in Namen aan zijn eerste eigen voorstelling, een dansvoorstelling die hij maakt samen met zijn vriendin, danser en choreograaf Mercedes Dassy. TWYXX gaat over twee weken in première in het Théâtre de Namur. 

Bij La Reprise kwam hij terecht zoals het er ook in de voorstelling min of meer aan toe gaat. Adjibi vertelt, net als in de scène, dat hij zich vaak voorstelt als polyglot en doet alsof hij meerdere talen spreekt, waarna een even geloofwaardige als onbegrijpelijke impressie van het Deens en het Benins volgen — dat eigenlijk niet eens een echte taal is, want de mensen in Benin, leert Wikipedia, spreken vooral het Yoruba en het Fon. ‘Jij doet toch altijd alsof je iemand anders bent’, zei zijn vriendin op een dag tegen hem, nadat ze een advertentie voor de rol van Ihsane Jarfi had zien verschijnen. ‘Waarom speel je dan niet eens een Noord-Afrikaan?’

Het is een verzuchting van Tom die hij ook in La Reprise kan uiten. ‘Als je een zwarte acteur bent’, zegt hij tijdens de auditie, ‘dan speel je ofwel de rol van zwarte, ofwel maak je geëngageerd theater waarin je kritiek geeft op het feit dat je altijd de rol van zwarte speelt, of… je danst.’

Tom: ’We hadden discussies met de hele ploeg, die we ook opnamen. Door die anekdotes te delen, creëren we scènes en tekst. Daarom heb ik het bijvoorbeeld over mijn castings als métisse in Brussel. Wat is het om een zwart acteur te zijn? Het heeft iets politieks om daarover te spreken. Die punchline hebben we samen met Milo bedacht, maar het is wel de waarheid. Ik kan het aantal theatervoorstellingen op festivals van zwarte regisseurs — in Frankrijk weliswaar, dat ken ik het best — op één hand tellen. Dat is symptomatisch voor de theaterwereld en daar wil ik tegen strijden. In vele landen doet die zin lachen, maar het is de waarheid en het is niet grappig.’ (monkellachje)

‘‘Als je een zwarte acteur bent, speel je ofwel de rol van zwarte, ofwel maak je geëngageerd theater waarin je kritiek geeft op het feit dat je altijd de rol van zwarte speelt, of… je danst.’

Milo Rau maakt vaak gebruik van de persoonlijke verhalen van zijn acteurs. Hoe voelde jij je daarbij?

‘Het was heel aangenaam om op die manier te werken. Milo begint met de mensen die op de scène staan. Daardoor heb ik dingen kunnen zeggen die ik al lang wilde zeggen. Dat is misschien intiem, maar je kiest wel wat je zegt. Als je iets niet wil vertellen, dan moet dat niet.’

‘Milo schrijft nooit alleen de hele tekst. Het is een va-et-vient met iedereen. We werken allemaal samen.’

Dan zit er vast veel Tom in Ihsane.

‘Tijdens een van de repetities kwam de vader van Ihsane kijken. Dat was een heel emotioneel moment. Het was… (stilte) ik heb er geen woorden voor. Er was een grote stilte toen hij kwam en er hing een voelbare spanning in de lucht, maar een goede spanning… Ik vind het juiste woord niet, wat vervelend.’ (lacht)

‘De vader herkende in mijn manier van zijn en van spelen mimieken van Ihsane. Dat is puur toeval, ik heb er niet aan gewerkt om op hem te lijken. Op de scène ben ik even goed Tom, in de auditiescène wordt mijn naam duidelijk geafficheerd op de achtergrond. Maar het zijn die kleine toevalligheden, kleine magische momenten, waardoor de vader me zei dat hij zijn zoon gezien had.’ 

‘Ik ben wel erg ontroerd door wat ik vertel. Er is bijvoorbeeld een scène waarin ik in de koffer van de Volkswagen in het Arabisch bid. Ik ben geen moslim en ik heb nooit leren bidden, maar het raakte me enorm om dat gebed te leren. Daarbij heb ik veel aan Ihsane gedacht. Maar het is niet mogelijk om iemand helemaal te belichamen.’

‘De moord op Ihsane komt niet uit het niets, er is een groot gebrek aan ruimdenkendheid.’

Heb je het gevoel dat je dankzij de rol van Ihsane kunt meeleven met wat hij in dat moment van bruut geweld heeft meegemaakt?

‘Na de voorstelling hebben mensen vaak de indruk dat het personage bijna heeft beleefd wat Ihsane in het echt beleefd heeft. Ik voel medelijden in de ogen van de mensen en de scène in de kofferbak is ook een brute scène, maar je moet begrijpen dat die heel technisch is. Alles is heel erg voorbereid, het is een choreografie. We weten exact hoeveel slagen ze me gaan geven en hoe ik op elk moment moet reageren. We proberen elk moment van die gewelddadige scène te beheersen, al kostte dat veel tijd en oefening. Als je niet oplet, krijg je een slag in je gezicht. In de koffer ben ik er meer mee bezig om bloed op mezelf te smeren voor de special effects dan te denken aan de psychologie van het slachtoffer.’

‘Tijdens de repetities was het soms wel moeilijk, zeker als de vermoeidheid erin sloop. Als ik in de koffer lag en er was een pauze van pakweg vijf minuten, dan sprong ik er soms razendsnel uit. Anders werd ik gek, dan is het geen spel meer.’

Dat doet me denken aan de proloog van La Reprise waarin Johan Leysen acteren vergelijkt met het bezorgen van een pizza: het gaat om de pizza, niet om de bezorger. Dat betekent dat jij de situatie niet per se moet beleven om geloofwaardig te zijn. 

‘Elke acteur is natuurlijk anders. Die proloog is gebaseerd op een gesprek dat Johan en Milo ooit hadden toen ze aan een vorige productie bezig waren en de vraag “wat is spelen?” ineens op tafel lag. Die tekst gaat dus over de visie van Johan, maar elke acteur heeft zijn of haar manier om zich voor te bereiden en een rol te creëren. Zoals ik al zei, is het voor mij niet mogelijk om tijdens de kofferbakscène aan andere dingen te denken dan de technische afspraken. Ik ben het helemaal eens met wat Johan zegt.’  

© Michiel Devijver

De voorstelling behandelt veel verschillende thema’s. Geweld, de hoge werkloosheid in Luik, de ondergang van de metaalindustrie; alles passeert de revue. Wat is voor jou de kernboodschap die je het publiek wil meegeven?

‘Dat verschilt van avond tot avond en van waar we spelen. Toen we in Brazilië waren, was ik heel blij dat ik iets over Bolsonaro (de extreemrechtse president van Brazilië, red.) kon zeggen in het deel van de voorstelling waarin ik wat ruimte voor improvisatie heb. Dat moment resoneerde met mijn auditie, maar was natuurlijk ook politiek geladen door de homofobe overtuigingen van Bolsonaro en de homo- en transfobe aanvallen die daar plaatsvinden. Wanneer ik bijvoorbeeld in Gent ben, waar de zaal grotendeels gevuld is met witte mensen van een zekere leeftijd, en ik zie één jonge zwarte kijker in het publiek zitten, dan ben ik ook blij. Wat ik tijdens de auditiescène zeg over de rollen die ik door mijn huidskleur krijg, krijgt dan extra lading. We spelen natuurlijk voor iedereen die in de zaal zit, maar soms heb ik kleine momenten waarop ik me heel verbonden kan voelen met één iemand.’ 

‘Daarnaast zie ik het als mijn taak om zo nauwgezet mogelijk het verhaal van Ihsane te vertellen, zodat zijn verhaal wordt overgeleverd.’ 

Denk je dat La Reprise ook kan bijdragen aan inzicht in waarom de daders de feiten hebben gepleegd en waarom het geweld zo geëscaleerd is?

‘Ik denk dat de voorstelling tot reflectie kan leiden, om verder te gaan dat het fait divers. Opdat we niet gewoon zouden zeggen: “Dit is verschrikkelijk.” – wat we vaak zeggen over misdaden die we dagelijks zien. We kunnen verder kijken dan de verschrikkelijke moord op een jongeman en beseffen dat wat er gebeurd is overal voorvalt, en vaak, en dat het te wijten is aan een maatschappelijk probleem. Het is niet zomaar een moord, er zit een reden achter het misdrijf, namelijk dat er een groot tekort is aan ruimdenkendheid. Dat tekort komt niet uit het niets. Misschien beseffen toeschouwers dat beter na de voorstelling. Zelfs als ze zelf open van geest zijn, kan je nog steeds de vraag stellen waarom onze samenleving ervoor zorgt dat sommigen van ons homofoob zijn.’ 

‘Zelfs Ihsanes vader had een heel andere kijk op homoseksualiteit voor het incident. Doordat hem iets verschrikkelijks is overkomen, heeft hij een hele weg afgelegd en heeft hij zelfs een organisatie opgericht die strijdt tegen homofobie. Misschien kunnen anderen, mede door de voorstelling, een soortgelijk parcours afleggen.’ 

La Reprise is te zien op het TheaterFestival op 5 september en gaat daarna nog verder op tournee

TWYXX speelt van 17 tot 25 september in Théâtre de Namur en van 2 tot 6 juni in Théâtre les Tanneurs in Brussel

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Tags: , , , , ,