het Theater Festival

Het gesprek als kunstwerk – interview met Peter Aers en Erika Sprey

vr 06 sep 2019

Twaalf toeschouwers, twee begeleiders. Drie uur lang gaan ze in The Pain of Others met elkaar in gesprek over pijn. Hoe zorgen makers Peter Aers en Erika Sprey voor een kader waarin iedereen zich veilig voelt? Wat betekent het om dit soort engagement van een publiek te vragen? ‘We hopen dat het wringt op een scherpe manier. Omdat het werk iets met je doet.’

Simon Baetens & Lotte Lola Vermeer

Peter Aers is filosoof en theatermaker. Met zijn reeks Everything Depends on How a Thing is Thought organiseert hij gespreksperformances die participatie en reflectie mogelijk maken. Samen met filosoof en groepsbegeleider Erika Sprey en een team van dramaturgen en scenografen gingen ze voor The Pain Of Others met allerlei mensen – van kinderen tot wetenschappers – praten over pijn. Hoe spreken we over pijn? Wat zijn de verschillen tussen hoe we pijn ervaren en hoe we erover spreken? Die vragen staan centraal in de interactieve performance die ze tijdens het TheaterFestival in de Concertzaal van Vooruit presenteren.

Drempelvrees

Theater waarin we als publiek moeten meedoen en over onze eigen ervaringen moeten spreken: het schept voor veel mensen een hoge drempel. Daarom zijn Erika en Peter heel bewust op zoek gegaan naar de juiste manier van begeleiden. Peter vertelt dat ze daarin grotendeels geslaagd zijn: ‘De performance is opgebouwd uit verschillende stappen. Wij leggen alles uit, we zijn open in wat we voor ogen hebben. Vrijwel iedereen zegt achteraf dat het allemaal wel meeviel om erin mee te stappen.’

Dat wil niet zeggen dat er geen engagement van de toeschouwer verwacht wordt: de performance valt of staat met de bereidheid van mensen om mee te werken. Achterover leunen in een stoel in een donkere zaal, is bij The Pain Of Others geen optie. ‘Ik vind het heel belangrijk dat we als mens niet langer enkel kijken en niks doen. We willen geen oordeel vellen over wie die positie inneemt, maar we willen die positie wel in vraag kunnen stellen’, zegt Peter. Erika treedt hem bij en vertelt ons dat engagement net verbindt. ‘De ervaring schept een band tussen onbekenden, het geeft veel stof tot gesprek. Mensen blijven achteraf vaak een beetje hangen in de ruimte, ze willen niet meteen weg.’

© Melissa Mabesoone

Oefening in toenadering

Peter en Erika zoeken bewust minder conventionele plekken op buiten de klassieke theaterruimte. Zo speelden ze de voorstelling ook al in een psychiatrisch ziekenhuis, met een mengeling van patiënten en andere geïnteresseerden als participanten. Het verschil in deelnemers heeft een enorme invloed op het verloop en de inhoud van de voorstelling. Erika: ‘Geen enkele groep is dezelfde. Dat maakt van iedere voorstelling een waagstuk.’

De rol die Peter en Erika spelen, is daarom uiterst belangrijk. Ze zijn niet enkel de makers, maar ze nemen zelf ook deel en leiden het gesprek in goede banen. The Pain of Others is een oefening in het verkleinen van de afstand tussen toeschouwer en performer. Erika verwoordt het als volgt: ‘Wij stappen van de bühne af en plaatsen tegelijkertijd het publiek mee op de bühne om zo op gelijke ooghoogte te komen. Het is voor mij heel belangrijk om dicht op de huid te zitten.’ 

Daardoor moeten ze als gespreksleiders kort op de bal kunnen spelen. ‘Als iets te veel of net te weinig wringt voor een bepaalde toeschouwer, passen we de voorstelling aan. Wat wel of niet werkt, ontdekken we elke keer opnieuw samen met het publiek. Daardoor konden we ook niet echt repeteren’, vertelt Peter. ‘We hopen dat het wringt op een scherpe manier. Omdat het werk iets met je doet’, voegt Erika toe. ‘Af en toe ontstaat er zelfs een kleine ruzie. Daar moet je dan op kunnen inspelen.’

‘Hoe je staat, hoe je draait: elke beweging heeft betekenis.’

Leren uit ervaring

The Pain of Others blijft niet bij gesprek alleen. De deelnemers bewegen ook door de ruimte en worden zich bewust van waarom ze een bepaalde houding aannemen. ‘De voorstelling is op die manier ook een choreografie’, zegt Peter. ‘Hoe mensen met hun lichaam lijnen tekenen en hoe ze ten opzichte van elkaar bewegen, maakt het tot een heel ruimtelijk werk. Hoe je staat, hoe je draait: elke beweging heeft betekenis.’ 

Peters onderzoek beperkt zich niet tot zijn eigen werk. Hij maakt ook deel uit van het internationale collectief Building Conversation, ontstaan uit een idee van Lotte van den Bergh en Daan ’t Sas. Building Conversation ontwikkelt oefeningen in spreken, met prikkelende namen als Gesprek zonder woorden en Parlement van de dingen. De link tussen dit initiatief en het The Pain is niet ver te zoeken, maar hij wijst ons wel op een fundamenteel verschil tussen beide: ‘Bij Building Conversation bepaalt de vorm van het gesprek de inhoud. Het zijn oefeningen in spreken op zich. Bij The Pain of Others bepaalt de inhoud net de vorm van de performance.’

‘Zet je zintuigen open.’

Ook Erika heeft ervaring met georganiseerde gespreksoefeningen. Ze werkte een tijdlang bij De Balie in Amsterdam, een bioscoop- en evenementencentrum waar ook debatten worden georganiseerd. Ze merkte dat de manier waarop die debatten gevoerd werden, niet was waar ze naar op zoek was. ‘Ik raakte daar op den duur vermoeid door hoe het er vooral gaat over elkaar te slim af zijn en het voeren van het hoogste woord, terwijl over alle onderliggende elementen die meespelen tijdens een gesprek niet gesproken wordt. De rijkheid van de dialoog was weg.’

Die frustratie motiveerde haar om met Peter ruimte en tijd te maken voor een andere manier van met elkaar in gesprek gaan. Een belangrijke voorwaarde hiervoor is durven vertragen, ons durven bevrijden van meningen in de vorm van hapklare soundbites. ‘Peter en ik zeggen telkens weer tegen elkaar: trager, tijd nemen. Stilte laten bestaan. Je gaat echt anders spreken als je even vertraagt, en als je het in groep doet, ga je elkaar meer als volle mensen zien in plaats van enkel als een hoofd waar geluid uitkomt.’ 

Tools voor elke dag

In The Pain of Others wordt het gesprek het kunstwerk. ‘Spreken doen we dagelijks. Ik wil het naar een hoger niveau tillen. Ik wil van spreken iets performatiefs maken, een ritueel waarbij er iets op het spel staat. Dat doen we samen met het publiek.’  

Slechts 24 mensen zullen de performance tijdens het TheaterFestival kunnen bijwonen. Daarom vroegen we Peter en Erika naar dingen die niet-deelnemers in hun eigen dagelijkse leven kunnen doen om tot meer kwalitatieve gesprekken te komen.

Stealing the pain of others van Sherene Razack vind ik een mooie tekst om te lezen’, zegt Peter. Erika is meer hands-on in haar voorstel. ‘Kijk naar iemands lichaamstaal als je met hem of haar praat. Hoe iemand bijvoorbeeld iets op tafel legt. Er gebeurt zoveel in een gesprek. Het is een extra zintuig, onze hypersensibiliteit. Het wordt soms afgedaan als een mystieke waarneming, maar het betekent eigenlijk dat je nog meer waarneemt van wat er al is, alle microbeweginkjes en intonaties.’

Zet je zintuigen open. Dat is de boodschap die Peter en Erika willen meegeven, zowel aan wie de performance zal meemaken als aan wie door deze tekst geprikkeld wordt, maar geen ticketje wist te bemachtigen. ‘Vel niet direct een oordeel over gedachten die opduiken tijdens een gesprek. Steek ze ook niet weg, maar laat ze bestaan en neem er samen de verantwoordelijkheid voor.’

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

For security, use of Google's reCAPTCHA service is required which is subject to the Google Privacy Policy and Terms of Use.

Tags: , , , ,