het Theater Festival

‘De machinerie is de baas’

vr 07 sep 2018

Het is stil. Aan de andere kant van de telefoon wordt gezwegen. Niet omdat de verbinding slecht is. Niet omdat architect, beeldend kunstenaar en regisseur Kris Verdonck niet weet wat te zeggen. We belden hem over de voorstelling CONVERSATIONS (at the end of the world). Het is stil. Een stilte als denkruimte. 

Jonathan van der Horst en Xandry van den Besselaar 

© Kurt Van der Elst

Dag Kris, je voorstelling is gebaseerd op het werk van de Russische schrijver Daniil Charms. Hoe zou je zijn werk omschrijven? 

Kris Verdonck: Ik zou het werk van Charms tussen Kafka en Beckett plaatsen. Het heeft eenzelfde soort absurdisme. Maar eigenlijk is het helemaal niet zo absurd. Hij woonde in Sint-Petersburg tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitsers de stad in een wurggreep hielden. Als hij schrijft dat er mensen verdwenen, dat er mensen werden opgegeten of dat er mensen uit het raam sprongen, dan was dat vooral de realiteit die hij om zich heen zag. Niet absurd dus. Hij schrijft over vreselijke dingen, maar altijd op een luchtige manier. Zijn teksten worden gekenmerkt door een donkere humor. Uit die humor spreekt ook iets hoopvols.

Je hebt al eerder een voorstelling gemaakt naar het werk van Charms. Waarom besloot je ernaar terug te keren?

Ik was er niet klaar mee na die eerste keer. Bij de eerste productie (H, an incident uit 2013, red.) had ik het gevoel dat ik niet ver genoeg kon gaan, dat ik nog niet helemaal kon vertellen en vormgeven wat er precies in die teksten zit. Noch wat ik er zelf mee wilde doen. Dat is deze keer wel gelukt.

Er is een vernieuwde interesse voor dat werk van Charms. Meerdere theatermakers zijn er de laatste jaren mee aan de slag gegaan (o.a. De Warme Winkel, Dounia Mahammed, red.). Er komt ook een nieuwe vertaling uit. Waar komt die belangstelling vandaan, denk je?

Het werk van Charms is eigenlijk nog heel ‘jong’. Het is verdwenen na zijn dood in 1942. Zijn huis werd geraakt door een bombardement, waarna een vriend de papieren die nog te redden waren, heeft meegenomen. Die zijn eigenlijk pas in 1986 weer in het Russisch gepubliceerd. In de jaren negentig zijn er dan een beetje fatsoenlijke vertalingen in andere talen verschenen. Dat is dus nog niet zo lang geleden.

In de loop der jaren is het beeld dat er over hem bestaat flink veranderd. In de jaren tachtig en negentig werd hij nog beschouwd als een belachelijke, anar­chistische absurdist. Zijn werk werd toen uitsluitend in een circusachtige omgeving geënsceneerd. Maar de literaire waarde en het feit dat het werd geschreven te midden van een oorlog, daarvan heb ik het gevoel dat dat nu pas ten volle wordt begrepen. Er worden momenteel een aantal doctoraten en andere publicaties over hem geschreven, die Charms en zijn werk in het juiste perspectief zetten. Hij mag nu tussen Kafka en Beckett staan.

Die verschrikkingen zie je terug in de vormgeving van CONVERSATIONS. De voorstelling lijkt zich af te spelen tegen de achtergrond van een apocalyptische gebeurtenis. Wat trekt je daar zo in aan?

Niet zo veel. Ik denk dat als je Charms’ leven bekijkt, je moet concluderen dat hij in apocalyptische omstandigheden heeft gewerkt. De inwoners van Sint-Petersburg geloofden tijdens de bezetting dat de apocalyps bezig was. Die stad moet op dat moment zo waanzinnig zijn geweest. Zo konden ze de doden niet meer begraven, die lagen dus allemaal in hoopjes langs de weg bevroren. Dat siddert door in zijn teksten.

In hoeverre is het voor jou ook een manier om het over de wereld van vandaag te hebben?

In Aleppo in Syrië zaten ze op een bepaald moment met precies dezelfde situatie. Je zag er dezelfde beelden als destijds in Sint-Petersburg. Er bestaan filmpjes waarin iemand zijn auto wast terwijl er gebombardeerd wordt. Dat is al een heel sterke parallel.

Of neem het Nationaal Museum van Brazilië in Rio de Janeiro, dat is onlangs volledig afgebrand, onder meer omdat er werd bezuinigd op de subsidies en het gebouw in verval raakte. Dat soort waanzin is Charms’ wereld. Het is een universeel verhaal:  doorheen de hele geschiedenis gebeuren dat soort dingen. Er zijn tal van voorbeelden van absolute waanzin in een realistisch kader.   

Je geeft die waanzin ook vorm in de scenografie. Naast een opleiding in het theater, volgde je ook een opleiding in de beeldende kunst en architectuur. Welke rol speelt dat in je werk?

Voor mij zijn er niet zo veel verschillen tussen die uiteenlopende disciplines. Het één vloeit over in het ander. Ik hou van het idee dat het decor gelijk is aan de acteur en aan de muziek. Voor mij hebben die allemaal hetzelfde gewicht.

Hoe kwam het scènebeeld voor CONVERSATIONS tot stand?

In END (grote zaalproductie uit 2008, red.) gebruikte ik al eens die zwarte sneeuwassen. Hoe je op zoiets komt? Veel lezen, denk ik. Over Charms, over dat specifieke tijdsgewricht. Als je leest hoe Sint-Petersburg eruit moet hebben gezien, dan probeer je dat op de een of andere manier vorm te geven.

Ik wilde wederom iets vormgeven dat een soort onontkoombaarheid in zich draagt. Iets dat blijft doorgaan en groter is dan wijzelf. Alsof we maar eventjes op de planeet rondlopen en dan weer verdwijnen in het landschap. In de tussentijd is er niet zoveel gebeurd. Of eigenlijk, is er heel veel gebeurd, maar dat is ook maar een voetnoot in de geschiedenis. Dat is eigen aan Charms, denk ik: het idee dat iemand een beetje verloren loopt en dan verdwijnt in het landschap.    

 

© Kurt Van der Elst

 

Hoe beïnvloedt die scenografie de voorstelling?

Technisch was het allemaal nogal moeilijk. Pas tien dagen voor de première waren de sneeuw (het scènebeeld bestaat uit een landschap van zwarte sneeuw, red.) en de hele machinerie die daarbij komt kijken aanwezig. De acteurs merkten al heel snel dat ze daar niet tegenop konden. In de repetities werd zelfs gevraagd: ‘Zijn wij eigenlijk nog nodig?’. Ik denk dat ze enorm geschrokken waren. Vervolgens hebben ze gezocht naar een manier om zich tot die sneeuw te verhouden. Die sneeuw begint als het ware veel te beslissen. Zo bepaalt het voor een groot deel het ritme van de voorstelling. De machinerie is eigenlijk de baas. De acteurs volgen.

Terug die onontkoombaarheid.

Ja, dat is misschien iets te goed gelukt. (lacht)

Hoe hielden de acteurs zich dan toch staande tegenover die machinerie?

Door er veel in te staan en te zien hoe er een dialoog kan ontstaan. Op die manier hebben ze naar een plek gezocht. De machinerie is een volwaardige medespeler. Daar kom je niet overheen, dat zou een verloren zaak zijn.

Ook de muziek zou je kunnen zien als medespeler, zo zit de pianist mee op scène. Vanwaar die keuze?

Muziek is altijd goed. Zeker als je een pianist als Marino Formenti tot je beschikking hebt, die zomaar even de grote klassiekers kan spelen.

Charms’ stukken lijken bij een eerste lezing soms op infantiele versjes, terwijl ze helemaal niet infantiel zijn. Ik zou het eerder omschrijven als een vorm van puurheid. Die stukken gedijen goed met de muziek van bijvoorbeeld Bach. We gebruiken ook de muziek van John Cage. Cage experimenteerde in zijn stukken met stilte en leegte. Charms werkt daar ook mee. Charms wilde de Malevitsj van de literatuur worden: ook iemand die met leegte werkte. De voorstelling gaat over een leegte waar alles op terugvalt. Daarom moest die muziek er zeker in.

De muziek heeft bovendien het vermogen de verschrikkingen uit die tijd weer te geven. Meer dan dat taal toelaat.

Hoe verhoudt die muziek zich dan tot de rest van de voorstelling?

Misschien had Formenti nog wel de meeste kans om in dialoog te gaan met de sneeuwmachine. Omdat muziek even abstract is als het scènebeeld, en tegelijkertijd even concreet. Het speelt zich op hetzelfde niveau af: het niet-
talige. Aan de andere kant valt er misschien gewoon niet tegenop te spelen. Want hij mag zoveel spelen als hij wil, maar die sneeuw blijft toch wel vallen. Die is er niet van onder de indruk.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

For security, use of Google's reCAPTCHA service is required which is subject to the Google Privacy Policy and Terms of Use.

Tags: , , , , ,