het Theater Festival

Caravaggio vs. Don Juan

vr 13 sep 2019

Met Don Caravaggio maakte regisseur Charli Chung een samensmelting tussen twee historische (non-)fictionele enfants terribles: de peetvader van alle playboys Don Juan en de briljant-bloeddorstige schilder Caravaggio. In een gevecht van man tot man, wie zou er winnen?

Ans Van Gasse & Simon J. Bellens

© Bas de Brouwer

Caravaggio (1571-1610)

Op het schilderij Madonna van de rozenkrans vallen vier gelovigen op de knieën voor een geestelijke die in elke hand amechtig een rozenkrans laat hangen. Moeder Maria staat verheven boven dit gepeupel en heeft het kind Jezus op haar schoot, die met een bleke bolle buik en Venetiaans blonde krullen de toeschouwer recht aankijkt. Onschuldig, zich van geen kwaad bewust. Rechts van de kleine schavuit staat Sint-Pieter, de rots op wie Jezus zijn kerk bouwt en de sleutelbewaarder van het christendom. Alleen, hij heeft een afzichtelijk litteken op zijn voorhoofd. Net als Caravaggio zelf toen hij dit schilderde, want een paar maanden eerder was hij ernstig verwond geraakt in een gevecht met de jongeman Ranuccio Tomassoni, die hij daarbij vermoordde. 

De misdaad te veel voor de vrijpostige schilder. Zijn beschermheren en mecenassen gaven hem op en hij vluchtte naar Napels. Zo iemand was hij dus. Een moordenaar, een ‘extreme gek’, een bedrieger… en iemand die bovendien aardig overweg kan met een kwast (die hij — zoals Filip Tielens met veel gevoel voor subtiliteit in zijn recensie van Don Caravaggio schreef (De Standaard 13/9) — ‘niet alleen in de verfpot dompelt, maar ook in zijn vele minnaars en minnaressen’). Niet voor niets is Caravaggio de veronderstelde uitvinder van het tenebroso, een schilderstijl van dramatische en mysterieuze belichting, een soort van clair-obscur waarin het onheilspellende obscur het wint van het clair.

De vechtersbaas Petrus, de onschuldige blik van de Mensenzoon… wie wordt hier voor de gek gehouden? Worden wij gevraagd in de onschuld van de schilder te geloven? Caravaggio is eind de twintig. Hij schildert twee weken en ‘flaneert daarna een maand of twee van feest naar feest in Rome, met een dolk in zijn zak en een dienaar aan zijn zij, altijd zin in een verhitte discussie of een gevecht, bijna gênant om mee om te gaan’, zoals een tijdgenoot hem omschrijft. Altijd voorbereid op een onverwachte aanval.

Het schilderij Madonna van de rozenkrans kende trouwens een beladen geschiedenis. Op mysterieuze wijze verscheen het omstreeks 1607 op de markt. Misschien was de verwijzing naar zijn moorddadige zelf in de figuur van de Heilige Petrus net iets te veel eer? Net iets (maar niet veel) te immoreel voor een Napolitaanse kerk? Hoe dan ook kocht Pieter-Paul Rubens het. Hij bracht het naar Antwerpen en hing het in de Sint-Pauluskerk, waarvoor hij de inrichting verzorgde. Daar hangt het vandaag nog steeds, maar in een kopie, nadat Keizer Josef II van Oostenrijk het werk opeiste. De Antwerpenaren kregen nog net de tijd om een snelle kopie te maken. Vandaag vertelt de pastoor van de Sint-Pauluskerk aan iedereen die ernaar vraagt dat ook het zogezegde origineel dat vandaag in het Kunsthistorisch Museum te Wenen hangt, vals blijkt te zijn. Will the real Caravaggio please stand up?

Moraal van dit verhaal: Caravaggio is ook na zijn dood listig, mysterieus en bedrieglijk. Doe dat maar eens na, Don Juan.

Don Juan (1616-nu)

Met een naam die synoniem is geworden voor zijn persoonlijkheid, is Don Juan de ultieme womanizer. Geen vrouw die aan zijn charmes kan weerstaan. Zijn escapades werden voor het eerst beschreven door Tirso De Molina, maar het bekendst is Mozarts opera Don Giovanni die in één klap de vrouwenverslinder naar het collectief geheugen katapulteerde. 

Met andere woorden: jammer genoeg heeft Onze Juan niet vleselijk bestaan. Min één voor Don Juan. Zijn iconische waarde overstijgt weliswaar die van Caravaggio: zelfs Camus vond hem een referentie waardig in zijn Mythe de Sysiphe. Hij noemt onze vriend een absurde held, die onverschrokken op zoek gaat naar liefde met alle brokstukken vandien. Who the f*ck is Casanova, if you have Don Juan? Joseph-Gordon Levitts flitsende film over de liefde vinden maar niet begrijpen heet toch niet toevallig Don Jon? Toegegeven, er komt wat porno aan te pas, maar des te spannender. Daar zit Caravaggio dan met zijn schaduwspel. 

En dan is er nog die Don Juan van de grote woorden. Lord Byron schreef in 1824 het epische gedicht Don Juan, opgedragen aan onze held der helden. De romantiek, Byron niet vreemd, leidde ons tot verhalen met de grootste emotie en bevlogenheid. Naast Casanova is Byron een prominente ‘echte Don Juan’ uit de wereldliteratuur. Als een échte vrouwenverslinder beleefde hij op zijn achtste voor het eerst die allesvernietigende aantrekkingskracht tot een vrouw – zijn nicht, nog wel. Toen hij jaren later hoorde dat zij zou trouwen, stikte hij naar eigen zeggen in zijn verdriet. De man was het grote woord niet vreemd – hoe kon dat ook anders voor iemand die met zijn woorden zo goed de vrouwen om zijn vinger wond? Hij had dat ook nodig; zijn klompvoetje zou hem fysiek al heel wat stappen achteruit hebben gezet. Een mens moet compenseren, en daarvoor gebruikte Byron – en Juan – het woord.

De levensloop van Byron lijkt – althans in het begin – ook wel wat op die van onze fictionele Jan. Laten we het voor het goed van de privézaak even over die laatste hebben. Wanneer zijn vader vroeg sterft, krijgt Don Juan op jonge leeftijd al meteen een grote erfenis met alleen een moeder om hem in te lichten over de geneugten des werelds. Een relatie met een oudere vrouw voltooide die opleiding, totdat haar man Juan dreigt te vermoorden. Hij vlucht uit Spanje.

Op de vlucht wordt hij verliefd op de dochter van een piraat. Wanneer vaderlief hem aan een Turkse prinses verkoopt als seksslaaf, zou je denken dat onze held van vreugde overloopt. Maar neen, slavernij is ook voor deze goedhartige libertijn anders dan liefde, en tijdens een Russische aanval op Turkije slaagt hij erin opnieuw te ontkomen. De Russische keizerin wordt natuurlijk op slag verliefd en schenkt hem hopen goud en sieraden, die Don Juan de kans bieden om naar Engeland te reizen als ambassadeur. Ook daar maakt Don Juan het mooie weer en zet hij kruis en hart van iedere vrouw in brand. 

Met andere woorden, ofwel slaagt Don Juan erin om Caravaggio als een blok voor hem te doen vallen — redelijk plausibel — ofwel gebruikt hij zijn listige aard en soepele lichaam om nét op tijd weg te vluchten. 

Lees hier ons interview met regisseur Charli Chung.

© Bas de Brouwer

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

For security, use of Google's reCAPTCHA service is required which is subject to the Google Privacy Policy and Terms of Use.

Tags: , , , , ,