het Theater Festival

2015 – Willem de Wolf en Sara De Roo

za 05 sep 2015

The Marx Sisters — Willem de Wolf & Sara De Roo — De Koe en Tg Stan
“Tragische zussen zijn het”

 © Koen Broos

© Koen Broos

De leden van De Koe en Tg Stan kennen elkaar al langer. Ze werken regelmatig samen, onder andere in de polycoproductie waarin ook Dood Paard en Maatschappij Discordia zitten. Ditmaal rolden Sara De Roo, Natali Broods en Willem de Wolf samen de mouwen op om zich te verdiepen in de gezusters Marx en hun relatie tot de ideologische erfenis die hun vader aan hen naliet. In het keukentje van De Koe, spraken we met Sara en Willem over vrijheid, strijd en theater maken. “Je zou maar eens kind van Karl Marx zijn! Wat moet je dan met je verdere leven?” — Eva Decaesstecker en Liza Noteris

De voorstelling kwam tot stand dankzij een samenloop van omstandigheden: de een had zin om met de twee anderen een stuk te maken, een ander las net een boek over de zussen Marx en dacht “Hey dat kunnen we combineren!” Het maakproces van de voorstelling wordt trouwens ook uitgelegd in het stuk, legt Willem uit: “In de eerste monoloog van de voorstelling vertel ik hoe het idee voor de samenwerking gekomen is. Daarin is dit proces natuurlijk een beetje mooier gemaakt dan het in werkelijkheid gebeurde.” Het stuk is met andere woorden dus ook autoreflexief. Het is meta-theater, dat regelmatig de illusie van het gespeelde verhaal onderbreekt om over het stuk zelf of over de acteurs persoonlijk te spreken. Voor Sara is dit een haast onmisbaar aspect in haar werk: “Meta is voor mij altijd wel een onderwerp, impliciet of expliciet. Bij onze beide gezelschappen staat de keukendeur altijd open. Het is een Brechtiaanse erfenis om te tonen hoe iets gemaakt wordt en zo de illusie te doorprikken. Hiermee nemen we als spelers de verantwoordelijkheid op tegenover het publiek: door aan de kant van het publiek te staan, versterken we de band tussen toeschouwer en maker. Tegelijk tonen we als acteurs dat we ook maar mensen zijn, maar wel met een verhaal.”

Voor The Marx Sisters was de keuze om af en toe los te breken van de illusie ook een inhoudelijke overweging: “Dat heeft te maken met het onderwerp waar we het over wilden hebben, namelijk enerzijds het conflict van die twee zussen. Het idee van Willem haakte daarop in: hoe verhoud je je tot de buitenwereld en de politieke wereld als toneelspeler maar ook als persoon? Tussy Marx is de uitgesproken geëngageerde, politieke dochter. Laura Marx blijft meer op de achtergrond en is naar de binnenwereld gekeerd,” licht Sara ons in. “We hebben de karakters van de zussen wel wat gechargeerd,” merkt Willem op, “hun standpunten komen niet helemaal uit de lucht gevallen, maar zijn wel wat steviger aangezet.”

VRIJHEID! VRIJHEID?

Ook de keuze voor net die twee zussen is niet toevallig. De bagage torsen als dochters van Karl Marx opent veel thematische luiken. Het plaatst het toenmalig streven naar een maatschappelijke solidariteit in een hedendaags licht. Op die manier komt de (wankelende) linkse politiek vandaag in Europa aan bod in een theaterwereld, dat zich vaak als een links medium profileert. Een problematiek die met Marx als dé ideoloog voor links wordt aangeraakt. Maar de kwestie van de Marx-zussen opende voor Willem nog veel meer deuren en diepere lagen: “Het confronteert je heel erg met je eigen ideeën en doet je stilstaan bij de vraag in hoeverre de ideeën die je hebt wel van jezelf zijn? Zijn die er omdat je in een bepaald milieu wilt meedoen? Omdat je uit een bepaald milieu komt? Zulke vragen maken zo’n politiek standpunt heel ingewikkeld en dat geldt voor iedereen. Ook de meeste originele mensen komen op een punt dat je gewoon iemand napraat. En waar zit dan de vrijheid? Een sterk discours of een mooi pleidooi voor vrijheid maakt je nog niet zelf vrij.”

Vrijheid is alles behalve een eenduidig concept. Werken aan een voorstelling als deze, bracht de complexiteit ervan nogmaals oogverblindend aan het licht. Dat begint al met de positie die de twee zussen worden toebedeeld. Het is nu eenmaal niet dat Laura in het verhaal de vrijheid de rug toekeert en dat Tussy als vrijgevochten vogel door het leven kan gaan. Tussy is zo gefixeerd op haar vader dat ze daardoor evengoed onvrij wordt. Ook na de dood van haar vader wil ze nog de dochter van haar vader zijn. Ze heeft een ideologie waarin ze vrijheid voor iedereen nastreeft. Ze is echter verknocht aan een man, met wie ze niet trouwt om vrij te blijven. Tegelijk ontneemt ze zich wel het leven, wanneer ze ontdekt dat deze man achter haar rug trouwde. De andere dochter dacht al snel aan de andere kant: “Ik moet hier uit dit huis weg, deze plek is een benauwenis die ik niet wil.” Maar ook Laura wordt door haar aversieve houding niet echt vrij. Ze wordt verstoten door haar familie, trekt naar het buitenland en verliest al haar kinderen. “Tragische zussen zijn het,” zucht Willem. Niet voor niets staat de lichtjes bittere quote van de Amerikaanse activistische kunstenares Sharon Hayes op de flyer van de voorstelling: “I march in the parade of liberty, but as long as I love you, I am not free.” Wat meteen ook de vraag oproept of je zo’n volledige vrijheid wel echt wilt nastreven? “Sommige verbintenissen wil je gewoonweg niet kwijt.”

ONTVOOGDING EN ENGAGEMENT

Toch is The Marx Sisters geen nihilistische tragedie waarin personages zich blindstaren op hopeloze concepten en een tragische dood sterven. Dat is niet enkel omdat de voorstelling doorloopt nadat de zussen al gestorven zijn. Voor Sara valt de voorstelling kort samen te vatten als een ode aan de ontvoogding: “Ontvoogding van alles, van ouders, van alle relaties die je hebt opgebouwd en opgestapeld in je leven. Voor mij eindigt het ook dat ik te nieuwsgierig ben geworden naar wie ik ben als ik alleen ben. Tussy is heel belangrijk geweest voor de ontvoogding van de vrouw aan het eind van de 19de eeuw.” Willem vult aan: “Het is gewoon ook heel interessant om te zien hoe mensen zich honderd jaar geleden zo ongelooflijk veel ingezet hebben voor de vrijheden die wij nu hebben. Ik denk maar aan de sociale vrijheid alleen al. Er zijn nog een heleboel dingen die nog niet honderd procent zijn gerealiseerd – de vrouw op de arbeidsmarkt bijvoorbeeld – en waarbij de verschillen alleen maar groter lijken te worden. Maar het loont af en toe stil te staan bij het feit dat er ook gewoon ongelooflijk veel gebeurd is door de opofferingsgezindheid van die mensen. Daarom is dit stuk ook een ode aan het engagement.”
Tot slot gaat het stuk wel over twee zussen, maar staat ook Willem vaker wel dan niet mee op het podium. Hij vervult zowat alle mannelijke rollen die voorkomen in het leven van de dochters Marx en is de verteller van het verhaal. Het belangrijkste is echter zijn aanwezigheid om over het stuk te praten. Als schrijver van de tekst heeft hij het stuk ongelooflijk zien evolueren. Op de vraag waarover de voostelling voor hem gaat, vindt hij dan ook niet meteen een sluitend antwoord. “Het gaat over veel dingen, veel meer dan enkel ontvoogding. Het gaat over het stuk zelf. Het gaat ook over hoe ik naar hen kijk, als Laura en Tussy, maar ook als Nathalie en Sara. Ik projecteer iets op hen en zij moeten daar weerstand tegen bieden, wat ze ook altijd doen. Ze doen nooit wat ik wil… En gelukkig maar!”

Tags: , , , , ,