2015 – SACHLI GHOLAMALIZAD

di 08 sep 2015

A reason to talk

Het gaat de Iraans-Belgische regisseur-actrice Sachli Gholamalizad voor de wind: ze is net terug van het Edinburgh Fringe Festival waar ze haar voorstelling A reason to talk maar liefst twintig maal in het Engels speelde en na afloop ook nog de prestigieuze Fringe Award mee naar huis mocht nemen. Een tournee door Amerika behoort zelfs tot de mogelijkheden. Eerder werd deze voorstelling al geselecteerd voor Circuit X. En alsof het nog niet genoeg is, speelt Sachli Gholamalizad sinds vorige week in Bunker, de nieuwe VTM-serie waarin ze gestalte geeft aan een flamboyante agente van Iraanse afkomst, die werkt voor de (Belgische) staatsveiligheid… — Stefan Moens

We hadden met Sachli Gholamalizad een gesprek over de politieke situatie in Iran, de manier waarop verschillende culturen de notie ‘vrijheid’ invullen, over de dunne grens tussen exhibitionisme en authenticiteit, over het vrouwelijke karakter van Iraanse mannen, over de oorlogszuchtige aard van de mens, over ontworteling en identiteit en oh ja, tussendoor ook nog over A reason to talk, waarin ze het even autobiografische als tragikomische verhaal vertelt van haar moeder die in 1987 besloot om het land van de Ayatollah’s te verlaten. De hele familie zou terecht komen in een grijs maar vreedzaam land aan de Noordzee.

Was er een beslissend moment waarop je de drang voelde om een voorstelling te maken over het verhaal van je moeder?

Sachli Gholamalizad: “Ja, dat beslissende moment viel in Iran tijdens een vakantie die ik daar doorbracht met mijn moeder en grootmoeder. We waren op het strand aan de Perzische golf en we hadden diepgaande gesprekken over het leven en relaties.En toen stak er bij mij een licht op: deze verhalen moest ik samenbrengen in een voorstelling waarbij veel aandacht zou gaan naar hoe we ons tot elkaar verhouden. Je moet weten dat we heel hard en kritisch kunnen zijn tegenover elkaar. Op een of andere manier is het in onze familie de gewoonte dat de dochter de hele tijd haar moeder moet dirigeren door haar te zeggen wat ze allemaal moet doen en laten. Ik zie dat bij mezelf, maar even goed bij de omgang van mijn moeder met mijn grootmoeder. Bij mij komt daar nog eens bij dat ik probeer om mijn moeder uit te dagen. Ik probeer om haar trotse masker af te gooien. In onze familie is status en het ophouden van de schone schijn heel belangrijk: de anderen moeten de indruk krijgen dat het goed met je gaat, de studies succesvol verlopen enzovoort. Ik probeer juist voorbij die façade te geraken omdat ik op zoek wil gaan naar de échte gevoelens.”

Dat lijkt mij net heel universeel?

“Het is zeker van alle tijden: oudere generaties herkennen dezelfde strategieën. In katholieke gezinnen werd ook amper gesproken over échte gevoelens, laat staan dat men openlijk sprak over seksualiteit en relaties. De beroemde Schotse acteur Brian Cox was in Edinburgh ook naar mijn voorstelling komen kijken en was in huilen uitgebarsten, omdat hij het verhaal dat ik bracht zo herkenbaar vond. Door het feit dat mijn moeder zich vasthoudt aan haar masker, worden de strategieën die ze gebruikt ook duidelijk. Ondanks de schijn, zegt ze wel heel eerlijke dingen. Ik had niet verwacht dat ze zo eerlijk zou antwoorden en daardoor schaam ik mij eigenlijk over mijn nogal harde houding ten aanzien van haar. De antwoorden die ze op mijn vragen geeft, blijven toch die van de zogenaamd perfecte moeder en zij komt in de voorstelling dus als een sterke vrouw over.”

Is er moed en lef nodig om zo openlijk de relatie met je moeder centraal te stellen in een voorstelling?

“Ik zie dat niet zo. Ik voel me juist eerder laf tegenover haar. Ik voel juist de onmacht in mezelf, omdat ik geen tactiek kan gebruiken om haar slimmer af te zijn. Mijn moeder beheerst zich volkomen ondanks mijn harde manier en mijn pogingen om achter haar masker te geraken. Ik moet eerlijk toegeven dat ik nooit had gedacht dat deze voorstelling zo’n succes zou kennen. Blijkbaar is er nood aan herkenning en hou ik een spiegel voor.”

A reason to talk gaat niet alleen over een problematische moeder-dochterrelatie, maar het is ook een verhaal over migratie. Er is op dit moment geen actueler thema.

“Ja, mijn ouders zijn gevlucht voor de Iran-Irakoorlog en voor het religieuze regime. In 1987 hebben we Iran verlaten via Turkije met de bedoeling om in Canada een nieuw leven op te bouwen. Mijn vader praat vandaag nog altijd niet over die vlucht: hij verdringt het, al heeft hij ’s nachts vaak nachtmerries over die periode. Hij heeft nooit geleerd om het een plaats te geven.”

Heb je zelf nog levendige herinneringen aan die vlucht?

“Ja, ik zie me daar nog zitten als klein vijf-jarig meisje, in een kamer in de luchthaven met een massa andere vluchtelingen, die daar eindeloos lang moesten wachten. Ik word trouwens vandaag nog altijd emotioneel als ik beelden zie van mensen die op de vlucht zijn. Ik vind dat zo schrijnend. En dan vooral die laffe reacties van de autochtonen. Dat doet me zo denken aan mijn eigen situatie. Gelukkig zijn er genoeg verontwaardigde mensen die positiever reageren!”

Als je zo’n heel persoonlijk verhaal avond na avond moet spelen, neemt de routine het dan niet van je over?

“Nee, tijdens elke voorstelling knak ik. Ik heb nog maar twee voorstellingen gebracht waarop ik niet echt begon te huilen. De keuze van mijn moeder om te vertrekken was legitiem, maar mijn pijn daarover is dat natuurlijk ook. Onze ouders hebben zich uit de naad gewerkt voor hun kinderen, zodat wij goede kleren zouden hebben en we niet zouden opvallen als ‘migranten’. Die opoffering geeft mij dan weer een schuldgevoel, want dat offer is zo grenzeloos. Ik heb dan de neiging om mijn moeder duidelijk te maken dat ze zichzelf grenzen moet opleggen, dat ze ook aan zichzelf moet denken en niet altijd moet leven in functie van haar kinderen. Ik heb er ook niet voor gekozen om migrant te zijn. Ik ben trots op wat ik nu bereikt heb, want ik kom van ver. Wat al die mensen nog gaan moeten meemaken… Die gaan daar twintig jaar voor nodig hebben!”

Heb je nooit het verwijt gekregen dat je voorstelling een exhibitionistisch kantje heeft? Tenslotte pook je heel intieme en persoonlijke zaken op.

“Soms drukken toeschouwers na afloop zich voorzichtig uit door mij te vertellen dat ze het wel heel persoonlijk vonden, in de zin van: ‘Moet dit nu allemaal wel verteld worden? Kan dit wel?’. Ik heb ook met die grenzen geworsteld. Ik had tijdens de eerste optredens echt paniekaanvallen, maar gaandeweg heb ik meer vertrouwen gekregen. De voorstelling is geen streling van mijn ego. Ik voel wel dat, eenmaal de schaamte voorbij, er zich een perspectief opent naar andere mensen toe. We leven ook in een maatschappij waar heel wat oppervlakkig entertainment is. Deze voorstelling probeert juist naar die diepte te gaan, zonder te vervallen in kommer en kwel. Het is tenslotte ook een tragi-komisch verhaal.”

Komt er nog een vervolg?

“A reason to talk is het eerste deel van een drieluik. De drie generaties vrouwen zullen in die trilogie centraal blijven staan, al zal er wat meer aandacht uitgaan naar mijn grootvader. Op welke manier die volgende delen vorm zullen krijgen, dat weet ik nog helemaal niet…”

Tags: interview, A reason to talk, Sachli Gholamalizad, oorlog