het Theater Festival

2015 – MILO RAU / IIPM

di 08 sep 2015

The Civil Wars — Milo Rau / IIPM

De bedrieglijk realistische re-enactments van Milo Rau

Milo Rau - Hate Radio

©‎ Frank Schroeder

Enkele maanden geleden was ik samen met enkele tienduizenden getuige van een van de grootste re-enactments ter wereld: op het hoogtepunt van de Waterloo-hype waren tienduizenden toeristen vanuit alle hoeken van de wereld naar de morne plaine van Waterloo afgezakt om daar een avond te kunnen genieten van een historisch verantwoorde imitatie van de Slag van Waterloo. — Stefan Moens

Maar hoe hard die duizenden figuranten en honderden paarden in Waterloo ook hun best deden, veel effect had het wapengekletter niet op mij. De cavaleriecharges, de kanonnades en de kleurrijk authentiek uitgedoste Franse, Engelse en Pruisische soldaten lieten me koud: ik stond erbij, keek ernaar en voelde niets… De eigenlijke déclic kwam er pas toen ik ’s nachts terug in Brussel enkele vermoeide huzaren in hun rode broeken aan de toog van een bruine kroeg zag staan. Dat anachronistische beeld klopte veel meer dan de gigantische reconstructie van enkele uren te voren. Je zou het met enige overdrijving als een voorbeeld kunnen zien van wat de Zwitserse theatermaker en activist Milo Rau het esthetisch moment van het re-enactment noemt: er wordt een artificiële situatie gecreëerd waarvan het niet belangrijk is om te beseffen of het in het verleden werkelijk zo is gegaan, maar waarbij de toeschouwer toch gegrepen wordt en het historische gegeven uitnodigt tot een reflectie over het verleden én het heden.

De Zwitserse regisseur, essayist en documentairemaker Milo Rau studeerde sociologie, Germaanse en Romaanse filologie in Parijs, Zürich en Berlijn. Na zijn studies koos hij voor de journalistiek en maakte hij spraakmakende reportages over Cuba en Mexico voor de prestigieuze kolommen van de Neue Zürcher Zeitung. Tegelijkertijd was hij ook actief als regisseur voor theaterhuizen in Duitsland, Roemenië, Rusland, Frankrijk, België en zijn eigen moederland. Die theatrale ambities zorgden voor een breuk met de krant en Milo Rau zal zich voortaan volledig toeleggen op het theater, de documentaire en het essay.

De internationale doorbraak komt er met zijn eerste re-enactment, The Last hours of Elena and Nicolae Ceausescu. Milo Rau reconstrueert in een minutieus nagebouwde rechtszaal de laatste uren van het showproces uit 1989 tegen de meedogenloze Roemeense dictator en zijn vrouw. Hij maakt er een filmversie van die in heel Europa wordt getoond.

Het is geen toeval dat die doorbraak er komt, nadat Milo Rau in 2007 het International Institute of Political Murder had opgericht, een netwerk van zes vaste krachten en ruim 30 vrijwilligers dat voor hem de archieven napluist en research doet naar het recente Europese verleden. Rau gaat nooit over één nacht ijs: hij investeert jarenlang in research, interviewt tientallen getuigen en experten en distilleert uit al dat materiaal een nieuwe inhoud in een herkenbare, historisch accuraat nagebouwde vorm. Rau noemt het zelf de esthetiek van het re-enactment.

Een jaar later maakt hij een performance over een fait divers uit de Zwitserse actualiteit, The Sankt Gallen’s Teacher Murder dat het verhaal vertelt van een Albanees-Kosovaarse migrant die de leraar vermoordt waarbij zijn dochter haar beklag had gemaakt over het incestueuze gedrag van haar vader. Een zaak die in Zwitserland heel wat stof deed opwaaien en het debat over het statuut van migranten maandenlang beheerste in de Zwitserse media. Maar blijkbaar was de afstand tot het gebeurde niet groot genoeg en de voorstelling draaide uit op een groot schandaal waarbij Milo Rau en zijn familie na doodsbedreigingen gedwongen werden om te verhuizen. De voorstelling werd verboden maar als reactie installeerde hij een jaar later City of Change, geen nieuwe voorstelling maar een alternatief gemeente-bestuur voor de Zwitserse stad. Milo Rau roept daarbij op tot het toekennen van algemeen stemrecht voor immigranten. Het zal zijn handelsmerk worden: het kopiëren van bestaande organisatievormen uit de maatschappij. Hij zorgt voor een bevreemdend effect door ze niet zonder aanpassing en transformatie over te brengen naar de theaterzaal.

Weer een jaar later werkt hij een nieuw re-enactment uit, gebaseerd op het verhaal van de Rwandese haatzender Radio Mille Collines die tijdens de genocide in 1994 opriep om de Tutsi’s af te slachten. Ook dit re-enactment Hate Radio speelt zich af in een huis clos: de radiostudio wordt heel precies nagebouwd, maar voor de teksten van de re-enactors, gespeeld door nabestaanden van slachtoffers, put hij uit de research die aan de voorstelling is voorafgegaan. Het is voor veel toeschouwers een indringende en verwarrende ervaring, want je wordt langzaam maar zeker meegezogen in een opzwepende mengeling van popmuziek (Rape me van Nirvana!), sport en agressieve haatpropaganda. Heel emotioneel theater, dat tegelijkertijd uitnodigt tot reflectie.

Ook zijn volgende re-enactment doet heel wat stof opwaaien: in Breiviks Erklärung laat hij een Duits-Turkse actrice de verdediging voorlezen die de Noorse terrorist uitsprak tijdens zijn proces. In Brussel weigert het gewestelijke parlement om de voorstelling te laten doorgaan binnen zijn muren.

Vervolgens verschuift Rau zijn aandacht naar reconstructies van processen. In 2013 brengt hij in het Sacharovcentrum van Moskou Die Moskauer Prozesse, waarbij hij acteurs volgens de regels van de Russische justitie drie processen (waaronder het berucht Pussy Riotproces) laat overdoen. Het zijn re-enactments van processen die binnen het Poetinsysteem werden aangewend om elke vorm van democratische verandering in de kiem te smoren. Milo Rau zal Rusland na afloop ook niet meer binnen geraken. In Die Zürcher Prozesse, dat hij nog hetzelfde jaar maakt, staat de rechtszaak centraal over de Zwitserse rechts-populistische krant Die Weltwoche.

In 2014 begint Milo Rau aan een zogenaamde Europese trilogie waarvan The Civil Wars het eerste luik is. Hij verlaat – voorlopig – de format van het re-enactment en kiest resoluut voor een meer klassiekere, narratievere getuigenisvorm. Milo Rau en zijn team deden research naar de ervaringen van jonge mannen die naar Syrië waren getrokken om daar een nieuwe godsstaat op te richten. Ze interviewden ouders, broers en zussen, maar ook advocaten, hun politieke tegenstanders en experten. Rau vraagt zich daarbij af of het Europese project op het punt staat om “verpletterd te worden tussen islamisten en nationalisten”, zoals Anders Breivik overigens in zijn verdediging voorspelde. Het is tegelijk ook de vraag naar hoe theater en politiek zich tegenover elkaar verhouden.

In The Dark Ages, het tweede deel van de Europatrilogie staan, net zoals in het eerste deel, de biografieën van de acteurs centraal. Ook hier worden de grote politieke gebeurtenissen verteld via het heel particuliere, persoonlijke en bij wijlen aangrijpende verhaal van acteurs uit Duitsland, Rusland, Bosnië en Servië. Zowel in The Dark Ages als in The Civil Wars zijn de vertellers als professionele acteurs niet allen expert voor hun eigen leven, maar ook deskundigen in het vertellen. Voor Rau gaat het dus ook over het vertellen zelf en tegelijk over wat de zogenaamde ‘grote verhalen’ met ons doen. Het gaat dus over vertellers/acteurs die ieder voor zich en telkens in hun eigen stijl, experts zijn geworden van een soort permanente existentiële crisis.

In het derde deel van de trilogie Empire, dat in december in Berlijn in première gaat, focust Rau op de gevolgen van de economische politiek in Afrika.

Tags: , , ,