2015 – Het jaar van de beweging

di 08 sep 2015

De afgelopen jaren bleken de kabbelende stilte voor de storm waarin de theaterwereld in het seizoen 2014-2015 terechtkomt. Heibel rond de nieuwe politieke situatie en de verminderde subsidies, waardoor de culturele sector zich meer dan ooit verenigt. Een stoelendans binnen heel wat gezelschappen en instituten. En de almaar krimpende aandacht voor cultuur binnen de media. Hoe is dat allemaal zo gekomen? Een poging tot reconstructie van een bewogen jaar. — Filip Tielens

SAMEN STERK?

De storm steekt op tijdens de laatste dag van Theater Aan Zee 2014. Het was een uitstekende editie met een sterke lichting jonge makers, een centrale gast die Ontroerend Goede voorstellingen toonde en een nieuwe Minister van Cultuur die zijn vuurdoop beleefde tijdens het festival. Tot die laatste zaterdag. Menig cultuurliefhebber verslikt zich in zijn koffie want De Morgen kopt dat de nieuwe Vlaamse regering ieder jaar 200 miljoen euro zal snijden uit het budget voor kunst, jeugd en sociaal-cultureel werk. ‘Pardon?’ Die kater aan zee komt hard aan voor al wie zich net uit de naad werkte om een groot publiek van zijn kunnen te overtuigen. Freek Mariën veegt de gemorste koffie van de ontbijttafel en schrijft een ontnuchterend scherp en helder opiniestuk (‘Ik ben meer dan een wandelende boekhouding’). Wouter Hillaert (Rekto:Verso) nam een maand de tijd om op een sector-overschrijdende actie te broeden. Zo komt het dat na de Septemberverklaring Hart Boven Hard (en later ook Tout Autre Chose) boven het doopvont wordt gehouden, dé meest succesvolle bottom-up beweging sinds lang. Zelfs de meest druilerige dag van het jaar kan niet verhinderen dat op zondag 29 maart 2015 bijna 20.000 demonstranten mee stapten in de Grote Parade in onze hoofdstad. Kunstenaarscollectief State of the Arts brengt ondertussen op kleinere schaal vanuit Brussel gelijkgestemde zielen samen rond de maatschappelijke relevantie van kunst.

Na de nogal moeilijke start tijdens de zomermaanden krijgt Minister Sven Gatz alsnog veel lof voor zijn heldere manier van communiceren en grote interesse in (en aanwezigheid op) culturele evenementen. Op een vreemde manier valt de tevredenheid over zijn persoon niet samen met de maatregelen die hij moet uitvoeren, zoals de 7,5% subsidievermindering die alle kunstenorganisaties in 2015 over zich heen krijgen. ‘Contractbreuk’, zo luidt de algemene teneur. Maar Gatz verliest pas echt krediet door de recente heisa rond de projectsubsidies. Op minder dan 24 uur tijd ontstaat – alweer tijdens Theater Aan Zee – de actie HOOGTIJd, een initiatief ‘van de kunstenaars op Theater Aan Zee’ met de nu al legendarische zwempartij in de Noordzee.

Kortom, als de culturele sector het afgelopen seizoen één ding bijleerde, dan was het wel dat eendracht ook daadwerkelijk machtig maakt tegen zichzelf onaantastbaar achtende machthebbers.

CHARISMATISCHE LEIDER

Dat er eerder koppen dan centen zullen rollen tijdens de subsidieverdeling voor de komende subsidieperiode 2017-2021, is een understatement. Of het een ‘survival of the fittest’ wordt, moet nog blijken. Maar heel wat organisaties anticiperen op een ongewisse toekomst door zichzelf heruit te vinden.

In mei slaan theatergezelschappen Braakland/ZheBilding uit Leuven en De Queeste uit Hasselt de armen in elkaar en worden Het Nieuwstedelijk. Ze profileren zichzelf meteen als het enige professionele productiehuis in het oostelijk deel van Vlaanderen. Faut le faire. Aan de andere kant van het land bereiden momenteel ook kunstencentra Vrijstaat O. uit Oostende en De Werf uit Brugge een gezamenlijk subsidiedossier en een fusie voor.

Naast fusies kunnen ook nieuwe artistieke leiders voor vernieuwing zorgen en dus gaat er een heuse stoelendans van start. Het felst begeerde plekje is de directeursstoel van de KVS in Brussel. Wie zal Jan Goossens – die het huis meer dan vijftien jaar leidde – opvolgen? Er wordt gegokt op Thomas Bellinck of Jan Lauwers, maar na een naar verluidt ontzettend chaotische vergadering leest Michaël De Cock (’t Arsenaal) de ochtend nadien in de pers dat hij de sleutels van de KVS in handen heeft. Een oorverdovende communicatiestilte volgt. De Cock wil repertoire brengen én zal zeker ook de interculturele kaart trekken. Daarin zal hij bijgestaan worden door onder meer Fikry El Azzouzi en Junior Mthombeni (beide van SIN Collectief) en Sachli Gholamalizad. Maar wat met het Afrika-traject en de Palestina-werking van de huidige KVS-ploeg? Daarover is nog geen duidelijkheid. Zeker is wél dat ex-Dito’Dito-acteurs Mieke Verdin en Guy Dermul – die contractueel verbonden zijn aan de KVS – opnieuw ‘op de markt’ komen. Hun derde collega, Willy Thomas, maakte ondertussen de omgekeerde beweging en volgt Michaël De Cock op als artistiek leider in ’t Arsenaal, samen met acteurscollectief Lazarus (Günther Lesage, Joris Van Den Brande, Ryszek Turbiasz, Charlotte Vandermeersch en Koen De Graeve). Abattoir Fermé aasde nochtans ook op het Mechelse stadstheater. Zij moeten hun grote ambities wat bijstellen en blijven huizen bij kunstencentrum Nona, wat op zijn beurt binnenkort fuseert met beeldende kunstorganisatie Contour.

Ook voor de danswereld in Brussel breken er spannende tijden aan. Of Ultima Vez en Peeping Tom hun producties nog kunnen maken en tonen binnen de KVS, is nog niet geweten. Ook Rosas zit even in moeilijke papieren wanneer Peter de Caluwe van De Munt ermee dreigt om geen dans meer te programmeren door de verminderde budgetten die zij van de federale overheid zullen krijgen. Maar na een bliksemsnelle en geslaagde campagne (‘Culturele black-out’) worden die besparingen deels teruggedraaid en het dreigement weer ingeslikt.

Zelfs binnen het Brusselse jeugdtheater bougeert het. Marij De Nys en Veerle Kerckhoven nemen de artistieke leiding over van BRONKS nadat Oda Van Neygen op pensioen gaat. En in Antwerpen wordt met Els De Bodt de opvolgster van Barbara Wyckmans aangeduid, die vanaf januari 2017 op pensioen gaat.

En ook een van de oudste gezelschappen van de koekenstad krijgt een nieuw profiel: Lucas Vandervost en Johan Van Assche namen afscheid van De Tijd om plaats te ruimen voor ‘De Nieuwe Tijd’, met Freek Vielen, Rebekka De Wit, Suzanne Grotenhuis en Thomas Janssens aan het roer van dit woordenschip. Het Zuiderpershuis heeft na veel speculaties ook een nieuwe eigenaar uit de theatersector die binnenkort bekendgemaakt zal worden. Aan de andere kant van de stad is de Matterhorn al een nieuw cultureel bedrijvig centrum geworden nadat De Roovers, Laika en Muziektheater Transparant zich daar een jaar geleden vestigden. En, tot slot, de wandelgangen gonzen van de geruchten over een grootschalige herorganisatie binnen Toneelhuis dat af zou stappen van de huidige formule. Momenteel is het Toneelhuis een huis van makers en acteurs. Het Antwerpse stadstheater wil naar verluidt meer een huis van regisseurs worden. Dat gaat gepaard met afvloeiingen. Abke Haring liet al weten dat zij vanaf 2017 niet langer verbonden is aan het huis.

En de Arteveldestad ontspringt de stoelendans evenmin. Al een poosje langer bekend, maar bij de start van het komende seizoen echt van dattum: Johan Simons keert van de Münchner Kammerspiele terug naar het NTGent. Met een grote viering naar aanleiding van 50 jaar Gents stadstheater geeft Wim Opbrouck de fakkel in juni al door aan Simons. Naast veel hoerageroep mocht Simons bij zijn nieuwe aanstelling ook enkele kritische reacties ontvangen over de cumul die hij de komende jaren zal doen: naast NTGent blijft hij intendant van de Ruhrtriënnale en wordt hij ook de nieuwe artistiek directeur van Theater Rotterdam, het collectief waarin Ro Theater, Rotterdamse Schouwburg, Wunderbaum en Productiehuis Rotterdam zich hebben verenigd.

Nog in Gent hijst Kunstencentrum Vooruit met cultuurmanager/coördinator Khadija El Bennaoui een volstrekte verrassing als artistiek leider aan boord. Het kunstencentrum wordt dit jaar, samen met Concertgebouw Brugge, erkend als Vlaamse Kunstinstelling en daar hangt een sterker internationaal profiel aan vast. Met El Bennaoui is dat profiel alvast verzekerd.

OP TEEVEE OF IN HET PARLEMENT

Ook op beleidsmatig vlak veranderde er heel wat het afgelopen jaar. Het nieuwe Kunstendecreet werd goedgekeurd, waardoor de schotten tussen de categorieën theater, dans en muziektheater op beleidsvlak écht verdwijnen. Organisaties dienen nu een dossier in binnen de algemene discipline podiumkunsten en voor één of meerdere van de volgende functies: ontwikkeling, productie, presentatie, participatie en reflectie. Structureel gesubsidieerde organisaties moeten ook maar om de vijf in plaats van om de vier jaar een nieuw plan schrijven. Deze dossiers zullen niet meer belanden binnen het Agentschap Kunsten en Erfgoed zoals de afgelopen jaren, want dit ging – samen met de Agentschappen voor Jeugd, Sociaal-Cultureel Volwassenwerk en het KMSKA – op in het nieuwe Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media van de Vlaamse Overheid. Eén duidelijke administratie moet de verwarring verminderen. Ook de steunpunten fuseren. Het Vlaams Theater Instituut hield op te bestaan en ging samen met BAM (beeldende kunst) en Muziekcentrum Vlaanderen op in het nieuwe Kunstenpunt. Interdisciplinariteit is ook hier de regel.

En de besparingen van de Vlaamse Overheid hebben ook een grote impact op de grootste culturele instelling van Vlaanderen: de VRT. Het cultuurplatform Cobra.be gaat roemloos ten onder en wordt geïntegreerd in het nieuwe Canvas. De CIM-cijfers kunnen ondertussen amper tellen hoeveel culturo’s op zondagochtend om 7u naar Bar du Matin op Radio 1 luisteren, omdat het er simpelweg te weinig zijn. Cultuur wordt in de nieuwe beheersovereenkomst met de VRT nog meer naar voren geschoven, maar zoals zo vaak geldt hier ook het gezegde over de pudding en het eten. Het veel kleinere theatertijdschrift Etcetera ondergaat eveneens een metamorfose. Bij de herlancering vorige zomer werd het magazine gratis. Ondertussen is de hoofdredactie opnieuw veranderd. Charlotte De Somviele, Michiel Vandevelde, Kristof Van Baarle en Sébastien Hendrickx staan er nu aan het roer.

EN ONZE NOORDERBUREN?

Ook in Nederland staat de (theater)wereld het afgelopen jaar niet stil. De sector herstelt zich stilaan van de hakbijl van Zijlstra en slaagt erin nieuwe middelen (onder andere voor jonge makers) los te weken bij Minister van Cultuur Jet Bussemaker. Daarnaast vindt er een heuse generatie-wissel plaats. Veertigers Eric De Vroedt en Bianca van der Schoot volgen binnenkort respectievelijk Theu Boermans en Alize Zandwijk op bij het Nationale Toneel in Den Haag en bij het Ro Theater in Rotterdam.

De Vlamingen in Nederland doen het trouwens niet onverdienstelijk. Piet Menu verliet De Brakke Grond om artistiek leider te worden van Het Zuidelijk Toneel in Tilburg en wordt bij het Vlaams Cultuurhuis in Amsterdam opgevolgd door Mieke Renders. Julie Van den Berghe ruilt Gent voor Groningen en wordt er de nieuwe artistiek leider toneel van het Noord Nederlands Toneel. Voeg daarbij nog Jetse Batelaan die sinds dit seizoen Theater Artemis onder zijn vleugels heeft en Thibaud Delpeut die Theater Utrecht onder zijn hoede kreeg, en je merkt dat er in Nederland net zoals in Vlaanderen een nieuwe wind waait door het theaterveld. We gotta move it!